Як і заўжды, чарговая "гарачая лінія", праанансаваная загадзя, выклікала не менш гарачы розгалас. Яшчэ да яе пачатку на рэдакцыйную электронную пошту прыйшло нямала самых злабадзённых пытанняў, што тычацца захавання спадчыны нашай зямлі ў самых розных яе праявах. А непасрэдна пад час самой "гарачай лініі", якая адбылася 10 студзеня, не менш было і тэлефанаванняў ад неабыякавых чытачоў. "Гарачая лінія" адбылася праз колькі дзён пасля прыняцця пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, якой зацверджана Дзяржаўная праграма "Замкі Беларусі", што, пэўным чынам, вызначыла кантэкст праблем, агучаных чытачамі.
Пытанні начальніку ўпраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны і рэстаўрацыі Міністэрства культуры цягам дзвюх гадзін задавалі таксама і рэдактары аддзелаў "К" Яўген Рагін, Ілья Свірын, Кастусь Антановіч, спецыяльны карэспандэнт Юрый Чарнякевіч.
І пачалася "гарачая лінія" адразу ж з тэлефанавання.
Андрэй, Мінск:
- Добры дзень, Ігар Мяфодзьевіч! Скажыце, калі ласка, якое фінансаванне на адраджэнне гістарычнай спадчыны закладзена ў Дзяржпраграме "Культура Беларусі" на 2011- 2015 гады? Калі можна, прывядзіце прыклад: што канкрэтна ўжо робіцца на гэтыя сродкі?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Вітаю вас! Сумы закладзены даволі значныя. Уявіце: гэта 34 аб'екты! Да прыкладу, на захаванне толькі аднаго Навагрудскага замка ў 2012 годзе плануецца выкарыстаць 1 500 мільёнаў, у наступныя гады - прыблізна столькі ж. Аб'ём сродкаў па раздзеле "Захаванне і развіццё нематэрыяльнай культурнай спадчыны" складае 69 797,0 мільёнаў рублёў.
Андрэй:
- Дзякуй!
Наталля МІХАЛЕВІЧ:
- Добры дзень! Які лёс сінагогі ў вёсцы Лужкі Шаркаўшчынскага раёна, прызнанай помнікам культуры ў 2010 годзе? Ці можа паўплываць Міністэрства культуры на рашэнне мясцовага кіраўніцтва (наколькі я ведаю, яно адмовіла ў правядзенні валанцёрскага лагера па захаванні гістарычнага будынка)?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Наталля Іванаўна, я зразумеў ваша пытанне. Справа тут вось у чым. Сапраўды, Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры падрыхтавала прапанову па захаванні сінагогі ў Лужках. Шчыра кажучы, не ведаю, якая сітуацыя там склалася, але зусім нядаўна я размаўляў з прадстаўніком кіраўніцтва Віцебскай вобласці. Мы якраз абмяркоўвалі пытанні стану аб'ектаў спадчыны (кіраўнік гэты шмат зрабіў па ўзнаўленні Успенскага сабора, Уваскрасенскай царквы ў Віцебску), узгадалі і вёску Лужкі. Ён выказаў зацікаўленасць у правядзенні работ, пра неабходнасць якіх вы кажаце... Увогуле, вырашэнні самых складаных, на першы погляд, пытанняў спрашчаюцца, калі з мясцовым кіраўніцтвам весці канструктыўны дыялог.
Наталля МІХАЛЕВІЧ:
- Сінагога, сапраўды, - у крытычным стане. Яе нават не закансервавалі...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Дзякуй вам за пытанне. Гэта ў нейкай ступені і падказка нам, стымул да дзеяння.
Наталля МІХАЛЕВІЧ:
- Дзякуй вам!
Мікалай ПЕТРУШЭНКА, г.п. Коханава Талачынскага раёна:
- Вітаю вас! Жыву ў гарпасёлку Коханава, а сутнасць майго пытання ў наступным: запатрабаваў, каб у мясцовым друку апублікавалі спіс усіх гістарычных аб'ектаў, што ахоўваюцца законам. Дык вось, як вы думаеце, колькі часу я чакаў жаданага? Пяць гадоў, ды і то - апублікавалі спіс не ў поўным аб'ёме! Але дзякуй за гэта новаму начальніку аддзела культуры.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Мікалай Сямёнавіч, не бачу тут аніякіх праблем. І газета "Культура" ў свой час гэтыя матэрыялы змяшчала, і Міністэрства культуры ў 2009 годзе апублікавала Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь асобнай кнігай, якая разышлася па бібліятэках. І знайсці яе, пры жаданні, не складана.
Мікалай ПЕТРУШЭНКА:
- Дзякуй за адказ. Але я не стаў бы вам тэлефанаваць, каб не яшчэ адна акалічнасць. Нядаўна на сесіі райсавета дэпутат Аляксандр Марэйка, колішні старшыня райвыканкама і чалавек кампетэнтны, узняў пытанне аб незаконнасці будаўніцтва гаража ў непасрэднай блізкасці ад помніка архітэктуры XVII стагоддзя - будынка былога касцёла базыльянаў. А ініцыятар будаўніцтва даказвае, што няма тут ніякіх парушэнняў...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Гаворка ідзе, верагодна, пра распрацоўку праекта зон аховы. Абавязкова разгледзім пытанне і вас праінфармуем.
Мікалай ПЕТРУШЭНКА:
- Дзякуй вам вялікі!
Віктар СЦЯПАНАЎ, Орша:
- Скажыце, калі ласка, да якога часу Міністэрства культуры і ваша ўпраўленне будуць не звяртаць увагі на разбурэнне кляштара базыльянаў у Оршы? Міністэрскіх прадпісанняў уласніку - Праваслаўнай Царкве - было некалькі, але сітуацыя не змяняецца...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Спадар Віктар, дзякуй за пытанне. Вы яго ўжо задавалі на адной з "гарачых ліній" газеты "Культура" асабіста міністру культуры Паўлу Латушку... Калі аршанскія ўлады з кіраўніцтвам Праваслаўнай Царквы ў Оршы не адрэагуюць на міністэрскае прадпісанне, мы змушаны будзем прыняць больш канкрэтныя меры... І вы тут вось што павінны зразумець: у артыкуле 10 Закону аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны гаворка ідзе пра кампетэнцыю мясцовых органаў кіравання, і для таго, каб кампетэнцыя гэтая рэалізоўвалася напоўніцу, патрэбна і ваша дапамога. Безумоўна, Міністэрства імкнецца трымаць пад кантролем усе праблемныя аспекты, аднак і ваш уплыў павінен быць адчувальным.
Віктар СЦЯПАНАЎ:
- Дзякуй за адказ!
Яўген РАГІН:
- Ігар Мяфодзьевіч, у асобных аддзелах культуры ёсць адзінка інспектара па ахове гісторыка-культурнай спадчыны. Ці задаволены вы іх дзейнасцю?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Скажу адназначна: не. Менавіта таму Міністэрства культуры прапаноўвае стварыць дзяржаўную інспекцыю, дзе людзі выконвалі б свае абавязкі прафесійна. На сёння ж гэтай справай у раёнах займаюцца метадысты, бібліятэкары, музейныя работнікі. У Літве, да прыкладу, пры Міністэрстве культуры ёсць Дэпартамент культурнай спадчыны, ва ўсіх абласцях - яго падраздзяленні, здольныя вырашаць самыя розныя пытанні.
Галіна НЯЧАЕВА, дырэктар Веткаўскага музея народнай творчасці імя Ф.Шклярава:
- Добры дзень! Як усё ж такі супрацьстаяць "чорным археолагам"?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- На маім рабочым стале цяпер ляжыць праект нарматыўнага акта па "чорных археолагах". Спадзяюся, ён дапаможа вырашыць многія праблемныя пытанні.
Галіна НЯЧАЕВА:
- Спадзяёмся і мы.
Мікалай ГРУШКО, дырэктар Колкаўскага СДК Петрыкаўскага раёна:
- Вітаю вас! Пытанне, Ігар Мяфодзьевіч, такое. На тэрыторыі нашага раёна знаходзіцца лінія Сталіна-2: гэта комплекс абарончых збудаванняў, што цягнуцца ад вёскі Колкі да Лельчыц. Мы хочам стварыць тут турыстычны маршрут. Аб'екты - цікавыя, прыдатныя для экскурсій. Але "чорныя археолагі" пачалі рэзаць аўтагенам металічныя каўпакі тых збудаванняў... Як абараніць гэтыя аб'екты? Мясцовыя ўлады ў курсе, пачалі нам дапамагаць, але для таго, каб паскорыць справу, я вырашыў звярнуцца да вас. Ці можам мы надаць лініі статус музейнай экспазіцыі ці аб'екта, каб спыніць яго рабаванне?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Напэўна, такі статус можна займець толькі пры наяўнасці юрыдычнай асобы, што возьме на сябе адказнасць за аб'ект. А гэта якраз у кампетэнцыі мясцовых органаў кіравання. Аб'ект у любым выпадку не будзе рэспубліканскай уласнасцю, і Міністэрству культуры стане падпарадкоўвацца толькі ў частцы навукова-метадычнай. Словам, патрэбна рашэнне вашага райвыканкама. Па падрабязнасці вам варта звярнуцца ва ўпраўленне ўстаноў культуры і народнай творчасці Міністэрства культуры.
Мікалай ГРУШКО:
- Усё ж, калі не атрымаецца вырашыць пытанне на нашым, раённым, узроўні, абавязкова будзем звяртацца ў Міністэрства культуры... Але ў мяне яшчэ адно пытанне. На тэрыторыі Жыткавіцкага раёна мы знайшлі стары кляштар часін мангола-татарскага іга, рэшткі якога знаходзяцца пасярод амаль непраходных балот. Што параіце рабіць далей?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- У Беларускім дзяржаўным тэхналагічным універсітэце працуе даволі актыўны даследчык і археолаг (родам з Гомельшчыны) Сяргей Рассадзін. Летась ён даследаваў на Гродзеншчыне Лаўрышаўскі манастыр, перад чым знайшоў і даследаваў невядомы раней горад Казімір. Карацей, так атрымліваецца, спецыялізуецца на вывучэнні невядомых раней аб'ектаў, заўжды гатовы дапамагчы. Вы можаце звязацца з ім.
Мікалай ГРУШКО:
- Дзякуй вялікі, звяжуся абавязкова.
Яўген КАВАЛЕЎСКІ, Гомель:
- Добры дзень! Наш горад цікавы не толькі палацам Румянцавых і Паскевічаў. У Гомелі захавалася драўляная архітэктура канца XIX - пачатку XX ст. А на вуліцы Карла Маркса дамы з унікальнымі карункамі проста зносяцца... У абласной газеце на гэты конт нават дыскусія разгарнулася. Навукоўцы прапаноўваюць пераносіць гэтыя дамы ў іншае месца. Забудова не занесена ў Дзяржаўны спіс, таму цяжка яе абараніць. Спадзяёмся на вашу падтрымку.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Яўген Міхайлавіч, мне тэма знаёмая, тым больш, я бачыў гэтыя дамы. Гомельшчына славіцца такой грамадзянскай жылой архітэктурай. У многім вырашэнне гэтага пытання залежыць ад вас. Ёсць згаданая ўжо пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 762 2006 года, што вызначае парадак уключэння аб'ектаў у Спіс гісторыка-культурнай спадчыны краіны. Там таксама можна знайсці пералік дакументаў, якія неабходна падрыхтаваць для надання аб'екту статуса каштоўнасці. Таму калі вы з калегамі, з мясцовым аддзелам культуры прапанову падрыхтуеце, то, канешне ж, яна будзе падтрымана. І - абавязкова разгледжана на Навукова-метадычнай радзе.
Яўген КАВАЛЕЎСКІ:
- Але мне казалі, што Генеральны план ужо падрыхтаваны... Таму з уключэннем у Спіс могуць быць пэўныя праблемы...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Тут таксама ёсць розныя варыянты. Мы - я і вы - цалкам адэкватна ацэньваем праблемы драўлянай архітэктуры, асабліва - у нашых кліматычных умовах. Але, тым не менш, на сёння існуюць спосабы захавання падобнай адметнай забудовы. У свеце тэхналогія даўно вядомая. Гэта могуць быць спецыялізаваныя музеі - скансены, альбо спецыяльныя кварталы забудовы з прыстасаваннем яе пад турыстычныя, музейныя ды іншыя сацыяльныя функцыі. Я думаю, што калі дадзеную тэму актыўна прапрацаваць і ўнесці адпаведныя прапановы, перш за ўсё - гарадскім уладам, то Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь, са свайго боку, гэтую ідэю абавязкова падтрымае.
Яўген КАВАЛЕЎСКІ:
- Дзякуй. У мяне яшчэ адно пытанне да вас. У нашым горадзе выдатна развіваецца Гомельскі палацава-паркавы ансамбль. Але ёсць яго філіял у вёсцы Хальч, дзе не ўсё гладка: там патрабуюцца пэўныя аднаўленчыя работы, бо стан помніка спадчыны - вельмі дрэнны...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Міністэрства культуры падало заяўку ў фінансавыя органы краіны з прапановай выдаткавання сродкаў з рэспубліканскага бюджэту на давядзенне да ладу палаца ў Хальчы. Рашэнне па выдаткоўванні такіх сродкаў ужо ёсць. Іншая справа, што рэспубліканскі бюджэт мае права фінансаваць аб'екты камунальнай уласнасці (а палац у Хальчы якраз адносіцца да гэтай катэгорыі) на ўмовах долевага ўдзелу. Гэта значыць, што з абласнога бюджэту пад падобныя мэты павінна быць выдаткавана не менш за 50 працэнтаў ад патрэбнай сумы, як тое ўстаноўлена ў адпаведным Указе Прэзідэнта Беларусі 2006 года. А рэспубліканскі бюджэт, у сваю чаргу, дадае да гэтай сумы таксама прыкладна 50 працэнтаў неабходных сродкаў.
Яўген КАВАЛЕЎСКІ:
- Значыць, як я зразумеў, рашэнне па гэтым пытанні ўжо прынята?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Па крайняй меры, мы гэтую тэму ўжо абмяркоўвалі і ведаем, што прапанова аб фінансаванні палаца ў Хальчы сродкамі рэспубліканскага бюджэту Міністэрствам культуры ўнесена. Цяпер дадзенае пытанне вырашаецца.
Яўген КАВАЛЕЎСКІ:
- Добра. Дзякуй вам за адказ!
Яўген РАГІН:
- Я зноў - пра "чорных археолагаў", якія не могуць не "супрацоўнічаць" у сваёй дзейнасці з антыкварамі, з прыватнымі калекцыянерамі... Ці былі спробы наладзіць з такімі антыкварамі кантакт? І як можна ўпарадкаваць гэтую дзейнасць?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Да гэтага варта падыходзіць асцярожна, бо неабдуманымі крокамі мы можам не ўпарадкаваць, а загнаць антыквараў, прыватных калекцыянераў "у падполле". Але, напэўна, гэтае пытанне не зусім у кампетэнцыі Міністэрства культуры Беларусі. Асабіста мая думка такая: я здзіўлены, чаму, ведаючы пра тое, што ідзе адкрытае абмеркаванне гэтых тэм у Інтэрнэце, што ёсць адпаведныя, усім вядомыя сайты, якія вельмі лёгка адсочваюцца, нашы праваахоўныя органы ніякім чынам не адрэагавалі на праблемную сітуацыю? Мы, у сваю чаргу, паспрабуем падрыхтаваць адпаведны нарматыўны акт для зацвярджэння пастановай Савета Міністраў краіны. Гэта адбудзецца, напэўна, ужо неўзабаве, і, магчыма, названы дакумент паспрыяе ў вырашэнні пытання "чорных археолагаў".
Мы разумеем, што дадзеная праблема - вельмі складаная. Таму, у першую чаргу, варта было б, на маю думку, упарадкаваць выкарыстанне пэўных тэхнічных сродкаў, якімі карыстаюцца "чорныя археолагі", прыблізна так, як устаноўлены парадак выкарыстання паляўнічых стрэльбаў. Вось і тыя металашукальнікі ці металадэтэктары трэба таксама паставіць на ўлік, каб імі можна было карыстацца толькі пры адпаведных умовах ці ў прафесійных мэтах.
Кастусь АНТАНОВІЧ:
- Ігар Мяфодзьевіч, а ці існуе сёння небяспека выключэння са Спіса UNESCO Мірскага, Нясвіжскага замкаў пра што пісала прэса некаторы час таму. А ў Інтэрнэце гаворка пра гэта не сціхае...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Я такой небяспекі абсалютна не бачу. І ўсе размовы, што ідуць на гэты конт у Сусветным павуцінні, вядуцца людзьмі, якія абсалютна не разбіраюцца ў пытаннях аховы гісторыка-культурнай спадчыны ды рэстаўрацыі. Таму хачу адзначыць, што мы абсалютна не баімся такіх інтэрнэт-размоў. Наадварот, адкрыта ў 2010 годзе прынялі экспертаў UNESCO і ICOMOS. Сярод іх быў, напрыклад, Міхаіл Пэцэт, які тры кадэнцыі кіраваў апошняй з названых арганізацый. Гэта сусветнага маштабу прафесіянал. Міхаіл Пэцэт даў вельмі высокую - не пабаюся тое сказаць і пахваліцца - ацэнку нашым спецыялістам. Адзіная заўвага, якую мы атрымалі ад замежных экспертаў, заключалася ў тым, што мы разабралі Усходнюю галерэю Нясвіжскага палаца без папярэджання UNESCO. Але ў нас не было на той момант іншага выйсця. Другая заўвага была наступная: нашы госці адзначылі неабходнасць умацавання службы па ахове гісторыка-культурнай спадчыны. Прыемна, што гэта заўважылі і адзначылі, бо тымі сіламі, якія цяпер ёсць у нашым упраўленні, вырашыць усе праблемныя аспекты сапраўды даволі няпроста.
Што да правядзення работ на Нясвіжскім замку, у касцёле Божага Цела ў Нясвіжы, - яны тады толькі пачыналіся, - дык у дакладзе спецыялістаў UNESCO было адзначана наступнае: Рэспубліка Беларусь забяспечвае высокія стандарты правядзення работ на названых аб'ектах. Больш за тое: у маі бягучага года чакаецца правядзенне пад эгідай UNESCO міжнароднага семінара ў Нясвіжы, дзе мы гатовы абмяркоўваць любыя праблемныя моманты. У мерапрыемстве чакаецца ўдзел 15 міжнародных экспертаў. Да таго ж, рэгулярна збіраем у Нясвіжскім замку і ў самім Нясвіжы сумесную беларуска-польскую экспертную групу па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны. І, пры ўсіх тых заўвагах, што нам робяць ці то ў сродках масавай інфармацыі, ці то ў Інтэрнэце, заўваг ад спецыялістаў UNESCO і польскіх калег не было.
Кастусь АНТАНОВІЧ:
- Вы казалі пра беларуска-польскую дарадчую групу. Наколькі я ведаю, ёсць і іншыя, напрыклад, беларуска-літоўская. Наколькі плённа яны працуюць?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Найбольш плённа працуе беларуска-польская, але таму, што яна была створана раней за іншыя - паводле міжурадавага пагаднення 1997 года. Яна мае больш напрацовак і праектаў для рэалізацыі. Напрыклад, у бібліятэчнай сферы гэта "Радзівіліяна" і "Сапегіяна", у музейнай - абмен музейнымі прадметамі ці іх копіямі. Актыўна ідзе супрацоўніцтва ў справе аховы спадчыны: згадайма работы на алтары Фарнага касцёла ў Гродне, у Будслаўскім, Івянецкім касцёлах, рэстаўрацыю польскімі спецыялістамі фрэскі ў касцёле ў Гальшанах, даследаванне шэрагу аб'ектаў у тым жа Нясвіжы...
А з літоўцамі мы пакуль толькі наладжваем сувязі. Не так даўно было падпісана пагадненне паміж Беларуссю і Літвой, і мы паспелі правесці ўсяго толькі адну сумесную сустрэчу. Але днямі я прымаў удзел у пасяджэнні экспертаў у Вільнюсе, дзе быў прадстаўлены аналіз таго, што мы зрабілі і што павінны зрабіць. На бягучы год запланаваны шэраг мерапрыемстваў. Гэта і абмен інфармацыяй, і правядзенне работ па помніках археалогіі ў памежнай зоне, высвятленне іх месцазнаходжання, бо так сталася, што некаторыя з іх раней былі запісаны за намі, а апынуліся - у Літве. Яшчэ некаторыя з нашых задач - правядзенне сумесных навуковых даследаванняў, рэалізацыя такой тэмы, як "Замкі Беларусі", абмеркаванне праектнай дакументацыі па Крэўскім замку, па Старым Замку і па Каложскай царкве ў Гродне, па парках і воднай сістэме ў Залессі... Так што планаў багата. Ёсць задумы рэалізаваць праект па дузе Струвэ і па Гальшанскім замку ў Ашмянскім раёне.
Ілья СВІРЫН:
- А як ідзе супрацоўніцтва з расійскімі партнёрамі?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Наш сумесны праект, які ўжо рэалізуецца, - па Спаса-Праабражэнскай царкве XII стагоддзя ў Полацку: тут адбываецца рэстаўрацыя фрэскавых роспісаў пад кіраўніцтвам Уладзіміра Сараб'янава, спецыяліста вышэйшай катэгорыі, мастацтвазнаўцы, даследчыка, вельмі вопытнага рэстаўратара. А з нашага боку там працуе брыгада рэстаўратараў пад кіраўніцтвам Юрыя Маліноўскага, і вынік яго дзейнасці таксама навідавоку. За кароткі тэрмін у царкве праведзены вялікі аб'ём работ. Ды і карысць падобнага супрацоўніцтва неаспрэчная, бо нашы спецыялісты шмат што ўзялі ў расіян і цяпер ужо самі могуць выконваць, напрыклад, расслаенне жывапісу.
Яўген РАГІН:
— Хацелася б пачуць і пра дзяржаўна-прыватнае партнёрства ў сферы аховы гісторыка-культурнай спадчыны. Маю на ўвазе продаж і перадачу прыватнікам шэрагу старадаўніх беларускіх сядзіб і маёнткаў. Што тут можна сказаць станоўчага?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Станоўчыя прыклады ёсць. І самае галоўнае тут, на маю думку, тое, што хоць і марудна, з пэўнымі цяжкасцямі, але мерапрыемствы па перадачы сядзіб прыватным уладальнікам усё ж такі рэалізуюцца. Гэта вядомыя Краскі і Падароск у Ваўкавыскім раёне, цяпер, ведаю, ідзе праца па Лынтупах Пастаўскага раёна, па Альшэве Мядзельскага раёна, таксама і ў Віцебскай вобласці ёсць шэраг аб’ектаў. Але, падкрэслю яшчэ раз, на жаль, усё гэта адбываецца надта марудна. Можа быць, з-за таго, што пакуль прыватныя асобы даволі “нясмела” ідуць на ўкладанні ў такія аб’екты. Таксама, мабыць, не ўсе бачаць, як іх можна выкарыстаць. Але мы маем надзею на тое, што паступова сітуацыя зменіцца. І, натуральна, вельмі шкада, што мала менавіта айчынных прыватнікаў набываюць сядзібы.
Іна ГЕРАСІМАВА, дырэктар Музея гісторыі і культуры яўрэяў Беларусі:
— Добры дзень! Ігар Мяфодзьевіч, мяне турбуе наступнае. Вы, натуральна, ведаеце будынак Нацыянальнага акадэмічнага драматычнага тэатра імя Максіма Горкага, колішняй харальнай сінагогі. На ім сёння вісіць дошка, дзе напісана, што гэта помнік архітэктуры XX стагоддзя… і былы будынак Рускага тэатра..
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Пытанне разумею. Я, шчыра кажучы, у тых краях даўно не быў і не звяртаў увагу, што напісана на ахоўнай дошцы. Але мы гэта праверым, і калі там сапраўды няправільны надпіс, то, адпаведна, ён будзе выпраўлены. Гэта адназначна.
Іна ГЕРАСІМАВА:
— Дзякуй. І наступнае пытанне. Будынак па вуліцы Віцебскай, 21а з’яўляецца помнікам гісторыка-культурнай спадчыны. Гэта былы яўрэйскі тэхнікум. Сёння там знаходзіцца ўстанова гарадскога аддзела адукацыі. У будынку не так даўно зрабілі ўнутраны рамонт, але пасля гэтага чамусьці з фасада прыбралі шыльду “Я.П.Т. 1936” — “Яўрэйскі педтэхнікум, 1936 год”. Я паехала туды, каб высветліць, куды знікла шыльда. Убачыла, што яна ляжыць проста на двары! Размаўляла з супрацоўнікамі ўстановы і прапанавала забраць гэтую шыльду ў музей. Але яны праз некаторы час са мной стэлефанаваліся і сказалі: такое немагчыма. Прайшло ўжо больш за год з таго часу, але шыльда на сваім месцы так і не з’явілася…
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Шаноўная Іна Паўлаўна! Абяцаю, што праверу вашу інфармацыю. Я, напрыклад, лічу, што калі гэта быў элемент гістарычнага будынка, дык ён павінен захоўвацца на сваім спрадвечным месцы. Перанясенне шыльды ў музейную экспазіцыю — гэта ўжо самы крайні крок. Дзякуй за інфармацыю, мы абавязкова прымем па ёй усе неабходныя меры.
Іна ГЕРАСІМАВА:
— Дзякуй вам вялікі і ўсяго добрага!
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ:
— Ігар Мяфодзьевіч, нядаўна была зацверджана Дзяржаўная праграма “Замкі Беларусі”. А што з яе фінансаваннем? Колькі сродкаў плануецца накіраваць на рэстаўрацыю і кансервацыю помнікаў гісторыі і культуры краіны?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Фінансаванне пачнецца з наступнага года. Год фінансавы, як вядома, фарміруецца напярэдадні, таму цяпер адбывацца вызначэнне аб’ёмаў тых сродкаў, што пойдуць на рэалізацыю праграмы “Замкі Беларусі” ў 2013 годзе. А ў ёй прадстаўлена 38 аб’ектаў — замкаў або замчышчаў. Яны падзелены на чатыры катэгорыі. Першая — гэта замкі, якія могуць быць рэканструяваны, рэстаўраваны і прыстасаваны для наведвальнікаў (Нясвіжскі, Мірскі, Лідскі, Стары Замак у Гродне), другая — замкі, што павінны быць закансерваваны (Навагрудскі, Крэўскі, Гальшанскі, Смалянскі). У гэтую катэгорыю мы нават аднеслі Быхаўскі замак, бо яго трэба пакуль што закансерваваць і дачакацца, каб на аб’ект прыйшоў інвестар. Там трэба выканаць вялізны аб’ём работ. Як толькі гэта будзе зроблена, замак пяройдзе ў першую катэгорыю. Замчышчы, дзе фактычна нічога не засталося, але ўсе артэфакты знаходзяцца ў культурным пласце, — трэцяя катэгорыя. Пры рэалізацыі праграмы “Замкі Беларусі” можна будзе правесці добраўпарадкаванне гэтых аб’ектаў, прылеглай тэрыторыі, каб людзі маглі наведваць замчышчы, паставіць інфармацыйныя стэнды. І чацвёртая катэгорыя — гэта музеефікацыя замчышчаў (у Браславе, Лагойску, Тураве, Мінску), дзе могуць быць ажыццёўлены пэўныя рэканструкцыі. Праграма “Замкі Беларусі” будзе фінансавацца з рэспубліканскага бюджэту, а таксама значны аб’ём грашовых сродкаў прадугледжана выдаткаваць і з мясцовых бюджэтаў. Таму мы вельмі спадзяёмся на тое, што паэтапна, паступова гэтыя замкі і замчышчы будуць уваходзіць у кантэкст сённяшняга жыцця Беларусі як аб’екты турыстычнага наведвання, рэкрэацыі, адпачынку.
Кастусь АНТАНОВІЧ:
— А як вы ставіцеся да драўляных бутафорый, што часам размяшчаюць у гарадах?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Бутафорыі такія сапраўды ёсць, напрыклад, у Мазыры. Хаця, з іншага боку, на Мазырскім замчышчы цяпер ёсць і кавярня, і музейныя экспазіцыі. Так што трэба было трохі больш папрацаваць і тады, магчыма, атрымаўся б цікавы архітэктурна аб’ект.
Ілья СВІРЫН:
— Тут, напэўна, пытанне найперш — у фінансах…
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Не, справа тут, падаецца, у іншым: на маю думку, мазыранам хацелася зрабіць гэты аб’ект як мага хутчэй, паказаць, так бы мовіць, “карцінку”, таму і адбылася гістарычная недакладнасць у вобразе аб’екта. Я перакананы, што ў справе рэканструкцыі, рэстаўрацыі такая спешка, падгонка пад тыя або іншыя мерапрыемствы, проста недаравальная. Гэта толькі шкодзіць аб’екту.
Яўген РАГІН:
— У Рагачове ёсць на сёння задумкі зрабіць нешта падобнае да Мазырскага замка…
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Так, а таксама ў згаданым ужо Браславе, у Лагойску, у іншых паселішчах Беларусі... Але я ўсюды кажу: калі вы хочаце зрабіць свой праект на высокім якасным узроўні, прыедзьце ў Тураў, паглядзіце на працу мясцовых спецыялістаў, павучыцеся ў іх. Бо ў Тураве не збіраюцца аднаўляць увесь замак, але акцэнты ў іхнім праекце расстаўлены правільна.
Яўген РАГІН:
— У Глуску — падобная сітуацыя: там замчышча апынулася ў горадзе…
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— У такіх выпадках варта весці гаворку пра рэканструкцыю элементаў замка, зрабіць на гэтым акцэнт. Тое будзе добра і для горада, ажывіць гарадское асяроддзе, прадэманструе старажытнасць таго або іншага паселішча. Іншая справа, што тут трэба разлічваць і фінансавыя выдаткі.
Яўген РАГІН:
— А ці ёсць цяпер у Беларусі якая-небудзь карта, на якой былі б пазначаны месцы, дзе стаяць ці стаялі раней замкі?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Гэта мая мара, каб у нас такая карта з’явілася. Літоўцы ўжо падобную карту маюць, прычым яна — інтэрактыўная, з нанясеннем усіх помнікаў культурнай спадчыны з зонамі аховы. Там ёсць нумар, апісанне помніка і ўся неабходная інфармацыя. Таму закранутае вамі пытанне вельмі важнае: гэта сапраўды справа на будучыню.
Юлія ІМАНЬШАВА, Мінск:
— Ці існуе на сёння дыялог паміж Міністэрствам культуры Беларусі і грамадскімі арганізацыямі ў справе аховы гісторыка-культурнай спадчыны? Ці прымаюцца да далейшага разгляду тыя заўвагі, што выказваюць гэтыя арганізацыі?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Шыкоўнае пытанне, дзякуй за яго вялікі! Перш за ўсё хачу сказаць, што ў 2006 годзе быў зацверджаны Закон Рэспублікі Беларусь аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны, падпісаны Прэзідэнтам краіны. У Законе ёсць артыкул 4, які з’явіўся па ініцыятыве Міністэрства культуры, і ён датычыцца менавіта дзейнасці грамадскіх арганізацый. Паводле названага дакумента і была створана грамадская назіральная камісія пры Мінкультуры па пытаннях аховы гісторыка-культурнай спадчыны. Самай актыўнай з грамадскіх арганізацый з’яўляецца Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры. За мінулы год з гэтай арганізацыі паступіла 20 лістоў.
Да таго ж, мы правялі і праводзім у Міністэрстве культуры Рэспублікі Беларусь рабочыя пасяджэнні з усімі зацікаўленымі. Напрыклад, на наступным тыдні пройдзе чарговае рабочае пасяджэнне назіральнай камісіі па двух праектах у Мінску. Так што мы пастаянна падтрымліваем дыялог з грамадскімі арганізацыямі. Скажу, што Міністэрства культуры зацікаўлена ў тым, каб яны прымалі актыўны ўдзел у справе аховы гісторыка-культурнай спадчыны краіны, але паўтаруся: дыялог гэты павінны быць прафесійным на падставе рэальных, зразумелых і абгрунтаваных прапаноў.
Юлія ІМАНЬШАВА:
— А як вы ацэньваеце прафесійны ўзровень грамадскіх арганізацый на дадзены момант?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Мне цяжка ацэньваць прафесійны ўзровень грамадскіх арганізацый, бо яны нам пакуль што не прадстаўлялі праектную дакументацыю на выкананне рэстаўрацыйна-аднаўленчых работ. Што да прапаноў па наданні статусугісторыка-культурнай каштоўнасці, дык паступаюць і вельмі слушныя. Напрыклад, ад таго ж Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі культуры. У іх сапраўды ёсць разуменне, пэўныя падыходы да сваёй дзейнасці, у складзе яго — людзі, якія маюць адпаведную кваліфікацыю і пэўны вопыт працы, да прыкладу, у музейнай дзейнасці. Таму мы цалкам адкрыты і для грамадскіх арганізацый, і для сродкаў масавай інфармацыі.
Юлія ІМАНЬШАВА:
— Дзякуй вялікі за адказ!
Ілья СВІРЫН:
— Зноў вярнуся да тэмы аднаўлення замкаў, гістарычнай забудовы. Наколькі яна адпавядае еўрапейскім, міжнародным падыходам?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
— Магу сказаць, што такое муляжыраванне ў свеце не заахвочваецца. Больш за тое: Вашынгтонская хартыя 1987 года прадугледжвае на месцы страт не аднаўляць нешта, а ствараць менавіта сучасны будынак, бо тое, што мы спрабуем аднавіць сёння, робіцца з сучасных матэрыялаў і па сучасных тэхналогіях. І яшчэ: такія будынкі павінны адлюстроўваць нашы погляды на архітэктуру. На жаль, я пакуль не бачу ў Беларусі дастаткова архітэктараў, якія ўмеюць працаваць у гістарычным асяроддзі. Пытанне гістарычных рэканструкцый абмяркоўвалася ў Рызе яшчэ ў 2000 годзе з удзелам шэрагу вядучых спецыялістаў, і па выніках пасяджэння была падрыхтавана так званая Рыжская хартыя аб гістарычных рэканструкцыях. І ўсе мы разам — Беларусь, Літва, Латвія, Эстонія, Украіна — прыйшлі да высновы, што для нашай тэрыторыі, якая пацярпела ад шматлікіх войнаў, страціла шмат аб’ектаў гісторыка-культурнай спадчыны, названая тэма вельмі актуальная. І мы маем права на аднаўленне знакавых гістарычных аб’ектаў. Досыць вядомы прыклад такой адбудовы — Мінская ратуша, царква Святога Духа ў Верхнім горадзе. Дадзеная рэканструкцыя цалкам да месца, бо з аднаўленнем страчаных будынкаў плошча выглядае зусім па-іншаму, яна набыла сваю гістарычную аб’ёмна-планіровачную структуру.
Што да аднаўлення замкаў, дык, з пункта гледжання турыстычнай прывабнасці, гэта таксама цалкам магчыма і рэальна. Напрыклад, у польскім горадзе Біскупін ёсць таксама такі адноўлены аб’ект, які працуе ў якасці турыстычнага. Так што і ў нас падобныя спробы аднаўлення і рэканструкцыі трэба толькі вітаць. Іншая справа — каб гэтая дзейнасць знаходзілася ў заканадаўчым рэчышчы. Бо калі ў нас няма праблем па Красках, — там прыватнік падыходзіць да аднаўлення сядзібы вельмі скрупулёзна і адказна, — дык у іншых яны ёсць. Напрыклад, у Альшэве, дзе ёсць жаданне “нарасціць“ сядзібны дом. Таму да ўсіх гэтых пытанняў рэканструкцыі трэба ставіцца з разуменнем і вялікай адказнасцю.
Матэрыялы “гарачай лініі” падрыхтавалі Яўген РАГІН і Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ
Фота Юрыя ІВАНОВА
Адказы на пытанні з электроннай пошты Віктар ФЯНЧУК, Мінск:
- У вёсцы Зэмбін Барысаўскага раёна на вачах жыхароў разбураецца ўнікальны помнік архітэктуры - касцёл. Якое ведамства і хто персанальна нясе адказнасць за тое, што не вядзецца ніякіх актыўных дзеянняў па кансервацыі будынка, занесенага ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей? Між тым, адпаведных запытаў з боку грамадскасці было вельмі шмат...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Яшчэ ў чэрвені Міністэрства культуры накіравала ліст у Мінскі аблвыканкам з прапановай прадугледзець магчымасці кансервацыі касцёла. Паколькі ў вёсцы няма паўнавартаснай рэлігійнай арганізацыі, якая ўзяла б на сябе клопат аб рэштках будынка, узнікла прапанова кансервацыі згаданага помніка для далейшага яго захавання. Пакуль адказу, на вялікі жаль, мы не маем.
Дзмітрый, Пружаны:
- Добры дзень! У мяне два пытанні. Першае. Мінулай восенню на Пружаншчыне з дапамогай спецтэхнікі было знесена некалькі старажытных збудаванняў, да прыкладу, апошняя драўляная шляхецкая сядзіба Берасцейшчыны. Спляжылі нават арыгінальную балюстраду перад домам, дзе печы былі аздоблены цэглай з клеймамі "Парыж" і "Лондан". Сядзіба ў Белавусаўшчыне (за чатыры кіламетры ад Пружан) згадваецца ў кнізе Леаніда Несцерчука "Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х - ХХ стагоддзяў". У свой час сядзіба належыла аднаму з сыноў магната Швыкоўскага, колішняга ўладальніка Пружан. Пазней тут месцілася школа. Побач, на возеры, была створана зона адпачынку... А да гэтага разбурылі драўляны дом шляхціча Прозара ў Бярозаўскім раёне. Там засталася яшчэ мураванка, праўда, у гаротным стане (праваліўся дах). А ў Белавусаўшчыне нават не зрабілі замераў будынка для яго магчымага перспектыўнага аднаўлення. Мясцовыя краязнаўцы перакананы: сядзіба ў Белавусаўшчыне магла б быць уключана ў турыстычныя маршруты поруч з палацамі Пуслоўскіх у Косаве і Сапегаў у Ружанах, якія цяпер знаходзяцца ў стадыі рэканструкцыі. Чаму так паспяшаліся? Мо спалохаліся, што Міністэрства культуры зробіць нейкі рэйд па гэтым рэгіёне, каб уключыць названыя збудаванні ў Дзяржспіс нашых гісторыка-культурных каштоўнасцей?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Тэму мы ведаем і дадзенае пытанне разглядалі. Справа ў тым, што сядзіба, сапраўды, не была ўключана ў Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей. Мо з той прычыны, што яе ў свой час перабудавалі, пераўтварылі ў школу? Так, сядзіба згадваецца ў кнізе Несцерчука. Але сам Леанід Міхайлавіч, які актыўна займаўся аховай спадчыны, чамусьці не выказваў прапаноў па ашчадным стаўленні да гэтага збудавання... На вялікі жаль, грамадскасць іншым разам узнімае пытанне перад Міністэрствам культуры тады, калі ўжо нешта здарылася. Чаму за сядзібу не змагаліся раней? Магу тут прывесці прыклад з домам Альфрэда Ромера ў Пастаўскім раёне. Там таксама была пачатковая школа, але сядзібу своечасова заўважылі, пытанне разгледзелі, будынак атрымаў статус каштоўнасці - школа пераехала, а ўласнік сядзібы абавязаны цяпер яе захоўваць. Інакш кажучы, шмат што залежыць і ад мясцовых краязнаўцаў, і ад мясцовых улад... А з Мінска усё ўгледзець проста немагчыма.
Дзмітрый:
- Другое пытанне. Міністэрства культуры планавала да 200-годдзя знакамітага беларускага і польскага пісьменніка, гісторыка і фалькларыста Юзафа Ігнацыя Крашэўскага, карані якога - з Пружаншчыны, узнавіць родавую сядзібу Крашэўскіх у вёсцы Доўгае. Як вядома, юбілей будзе адзначацца ў ліпені бягучага года. Ці паспее Міністэрства культуры рэалізаваць свае планы па рэстаўрацыі?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Шчыра кажучы, нічога не ведаю пра такія планы: гэтай сядзібы у спісе няма. Калі мы кажам пра Напалеона Орду, Тадэвуша Касцюшку, дык іхнія сядзібы менавіта з падачы Іванаўскага і Івацэвіцкага райвыканкамаў былі пэўным чынам мемарыялізаваны, трапілі ў Дзяржаўны спіс. У доме Касцюшкі цяпер - музей. Родавыя мясціны Орды таксама актыўна музеефікуюцца. І зноў гаворка - пра ініцыятыўнасць, актыўнасць мясцовых аддзелаў культуры.
Віктар ВАСІЛЕВІЧ, Карэлічы:
- Ці патрэбны сёння валанцёры для правядзення пэўных работ на помніках гісторыка-культурнай спадчыны? Наколькі якасная іхняя дапамога?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Магу сказаць, што Міністэрства культуры Беларусі заўсёды падтрымлівае валанцёрскі рух. Да прыкладу, найбольш паспяховыя вынікі тут - у фонда "Любчанскі замак". Дадам толькі адну заўвагу: мы заўсёды падтрымліваем прафесійны падыход да рэстаўрацыі ці кансервацыі аб'ектаў гісторыка-культурнай спадчыны. І калі нехта хоча пад выглядам такіх работ зрабіць нешта іншае, то ён сваімі дзеяннямі прынясе толькі шкоду. Але калі гаворка ідзе пра добраўпарадкаванне, уборку прылеглай тэрыторыі, нейкіх нескладаных рамонтаў з дапамогай валанцёраў, то мы заўсёды падтрымліваем падобныя праекты і нават самі ў іх удзельнічаем. Згадайма хаця б акцыю газеты "Культура" па добраўпарадкаванні тэрыторыі Навагрудскага замка, што адбылася летась. Гэта таксама адна з форм валанцёрскага руху.
У Беларусі ёсць і іншыя фонды, да прыкладу, "Крэўскі замак". Але ён сябе так актыўна пакуль што не праявіў, як фонд Любчы. Яшчэ адзін фонд - "Паўночныя Афіны" - мы таксама падтрымалі, і я нават уваходжу ў апякунскі савет гэтай арганізацыі. Таму любому валанцёрскаму руху, які скіраваны на садзейнічанне ў правядзенні работ па захаванні аб'ектаў спадчыны, заўсёды будзе аказана спрыянне Міністэрствам культуры Беларусі. Гэтая дапамога датычыцца, у першую чаргу, афармлення дакументаў на правядзенне работ. І абяцаю, што яно будзе зроблена ў самы кароткі тэрмін.
Кастусь ШЫТАЛЬ, Глыбокае:
- Дзень добры! Спадар Ігар, як вы ставіцеся да таго, што ў рамках праекта па "аднаўленні" замка на гарадзішчы ў Браславе ўзводзяцца новыя канструкцыі, выгляд якіх не мае анічога агульнага з першапачатковым выглядам замкавага комплексу? Фотаздымак навабудаў далучаю. Загадзя дзякую за адказ.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Канешне ж, калі на месцы помніка археалогіі, гісторыі, архітэктуры ўзводзяцца нехарактэрныя для яго будынкі, гэта кепска. Разам з кіраўніцтвам Браслаўскага райвыканкама мы разглядалі названае пытанне. Яны зараз рыхтуюць нармальную праектную дакументацыю па рэканструкцыі браслаўскага замка для таго, каб музеефікаваць яго тэрыторыю. Дарэчы, гэта прадугледжана і Дзяржаўнай праграмай "Замкі Беларусі", падрыхтаванай Міністэрствам культуры, якая зусім нядаўна была зацверджана нашым Урадам. Што да навабудаў, дык яны (як і лесвіца да магілы Нарбута) - часовыя, не укараняюцца ў пласт, у культурны слой і створаны для наладжвання культурных мерапрыемстваў, бо Замкавая гара, вы ведаеце, - цэнтр культурнага жыцця і месца правядзення фэсту сярэднявечнай культуры. Так што такая "стылізацыя" - часовая, каб наладзіць пад час святаў гандаль.
Ілья ЗАРАНОК, Горкі:
- Добры дзень, шаноўны Ігар Мяфодзьевіч! У Горках збіраюцца зносіць дом, дзе з 1926 па 1928 год жыў класік беларускай літаратуры Максім Гарэцкі. Прашу вас стаць на абарону будынка і захаваць для нас гэтую матэрыяльную каштоўнасць, гэтую згадку пра жыццё і працу Гарэцкага ў Горках.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Адкажу так. Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь падрыхтавала ліст у Магілёўскі аблвыканкам і Горацкі райвыканкам з прапановай захаваць гэты будынак. Калі там сапраўды неспрыяльныя ўмовы для пражывання, то варта перасяліць у новае жыллё людзей, а памяшканні выкарыстаць пад экспазіцыі музея Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі, а таксама - для стварэння кватэры або (тое трэба разглядаць на месцы) Мемарыяльнага пакоя Максіма Гарэцкага. Сапраўды, там цікавыя інтэр'еры, захаваліся сходы з тых часоў. Таму, на маю думку, для Горак гэты аб'ект вельмі важны. Знесці будынак, як кажуць, вельмі проста. А вось паспрабаваць зрабіць з яго цікавы турыстычны і культурны аб'ект - складана. Але гэтая праца таго вартая.
Тым больш, наколькі нам вядома, будынак нікому не перашкаджае. На жаль, у свой час ён быў абкладзены сілікатнай цэглай, але захаваліся, як мне падаецца, яшчэ тры аналагічныя драўляныя будынкі, таму з цягам часу аднаўленне аўтэнтычнага фасада дома, дзе жыў Максім Гарэцкі, не будзе надта складаным.
Іван САЦУКЕВІЧ, гісторык і выкладчык, Мінск:
- Паважаны Ігар Мяфодзьевіч! Мяне вельмі хвалююць два пытанні. Па-першае, на рагу вуліц Інтэрнацыянальная і Энгельса ў сталіцы знаходзіцца будынак, які з'яўляецца помнікам архітэктуры. Будынак вядомы тым, што там правёў дзіцячыя і юнацкія гады Станіслаў Манюшка. Дарэчы, пра гэты факт паведамляе мемарыяльная дошка, усталяваная ў аконную нішу на ўзроўні першага паверха. У будынку размешчана кавярня, уладальнік якой кожную вясну робіць дадатковую тэрасу кавярні на ходніку. З красавіка па лістапад убачыць дошку немагчыма. Словам, відавочнае парушэнне. Хочацца, каб вы назвалі канкрэтнага вінаватага ў ім. А таксама распавядзіце, калі ласка, што збіраецеся зрабіць, каб гэтым летам мінчане і госці сталіцы змаглі ўбачыць мемарыяльную дошку слыннаму кампазітару.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Сапраўды, не толькі ў Мінску апошнім часам пачалі з'яўляцца так званыя сезонныя гандлёвыя павільёны. Іншым разам яны пераўтвараюцца ў стацыянарныя будынкі. Міністэрства культуры ўжо адмовіла тром адпаведным зваротам. Больш за тое: мы рыхтуем гэтае пытанне на разгляд Навукова-метадычнай рады, каб выпрацаваць канкрэтны падыход: якія ж павільёны могуць з'яўляцца ля помнікаў архітэктуры. Увесь свет стварае такія гандлёвыя тэрыторыі, асабліва летам, у турыстычны сезон. І нічога тут кепскага няма, але неабходна вызначыцца наконт формы, выгляду, дызайну такіх гандлёвых кропак... Так што гэтым пытаннем мы займаемся.
Іван САЦУКЕВІЧ:
- Па-другое, у мікрараёне «Паўднёвы Захад» - на скрыжаванні праспектаў газеты "Звязда" і Любімава - знаходзіцца старажытны курган. Каля яго - ахоўная дошка. Але ападкамі і людзьмі вяршыня кургана моцна пашкоджана, ён паступова разбураецца. Назавіце канкрэтныя мерапрыемствы, якія вы збіраецеся ажыццявіць для захавання кургана.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Праблема з захаваннем помнікаў археалогіі ў населеных пунктах, асабліва ў вялікім Мінску, сапраўды ёсць. Вакол кургана плот не паставіш, вартаўніка - таксама. Справа - у інфармаванні людзей, што жывуць побач, якія не павінны тут катацца на санках і прывучаць да гэтага дзяцей. Яна проста не ведаюць, што курган - гэта пахаванне, могілкі. Мяркую, што ёсць два варыянты: даследаваць аб'ект цалкам і выключыць яго з Дзяржспіса (гэта прадугледжана законам), альбо правесці належнае інфармаванне людзей і захоўваць курган як помнік археалогіі, як адметную дэталь культурнага ландшафту. Пытанне разгледзім разам з Мінгарвыканкамам.
Валерый ДРАНЧУК, журналіст-эколаг:
- Спадар Ігар, ці маглі б вы пракаменціраваць рашэнне аб будаўніцтве гатэля "Пекін" у Мінску ў межах паркавай тэрыторыі? Парк проста знікне. Некалькі дрэў - гэта ўжо не біялагічная супольнасць. Хто прымаў такое рашэнне, якія экспертызы яно мела, ці ўзгаднялі яго з адпаведнымі службамі?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Безумоўна, калі дрэвы высякаюць, любому нармальнаму чалавеку не па сабе становіцца. Дрэва - жывы арганізм... Але пытанне ў дадзеным выпадку адрасавана, хутчэй, эколагам, гарадскім уладам... Заўважу толькі адно: у замежжы, да прыкладу, у Польшчы, цудоўна вырашаецца пытанне ўваходжання забудовы ў прыроднае асяроддзе.
Валерый ДРАНЧУК:
- Ці плануецца ў бліжэйшай перспектыве надаць статус помнікаў гісторыка-культурнай спадчыны (мясцовага і рэспубліканскага значэння) тым беларускім брукаванкам, якія захаваліся і маюць адзнаку нацыянальнага культурнага рарытэту? Пытанне гучыць рытарычна, таму адкажыце, ці бачыце вы брукаванкі ў рэестры помнікаў нашай матэрыяльнай культуры?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ:
- Гаворка не пра помнікі, а - пра гісторыка-культурныя каштоўнасці. Ёсць парадак прадстаўлення прапаноў аб наданні адпаведнага статуса, вызначаны пастановай Савета Міністраў ад 15 чэрвеня 2006 года № 762 "Аб некаторых пытаннях аховы гісторыка-культурнай спадчыны". У адным з раздзелаў Інструкцыі аб вядзенні Дзяржаўнага спіса каштоўнасцей прапісана, якія матэрыялы трэба рыхтаваць для надання статуса. Міністэрства культуры непасрэдна не займаецца вывучэннем і даследаваннем: у нас - іншыя функцыі. Калі да нас паступаюць прапановы, мы іх разглядаем у адпаведнасці з артыкулам 20 Закону аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь вызначаны крытэрыі адбору. Калі прапанова адпавядае крытэрыям, Навукова-метадычныя рада, як правіла, прымае станоўчае рашэнне.