Зям­ля-кар­мі­лі­ца і лю­дзі. На ба­ло­це

№ 48 (1539) 27.11.2021 - 03.12.2021 г

Кож­ны тэ­атр мае сваю ві­зі­тоў­ку, а то і не­ка­ль­кі та­кіх па­ста­но­вак, на­зва якіх ад­ра­зу аса­цы­юец­ца з на­звай ка­лек­ты­ву. Ві­зі­тоў­кай Ма­зыр­ска­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра імя Іва­на Ме­ле­жа сён­ня ўспры­ма­ецца спек­такль “Лю­дзі на ба­ло­це”, двой­чы ўга­на­ра­ва­ны на ня­даў­няй На­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі. Лаў­рэ­ата­мі ста­лі га­лоў­ны рэ­жы­сёр тэ­атра Ра­ман Цыр­кін і артыст тэ­атра Мі­хась Клі­мен­ка, які вы­ка­наў ро­лю Ха­лі­мо­на Глу­ша­ка.

/i/content/pi/cult/879/18616/4.jpgСпек­такль па­вод­ле Іва­на Ме­ле­жа ў тэ­атры, што но­сіць імя гэ­та­га бе­ла­рус­ка­га кла­сі­ка, — за­ка­на­мер­насць, свед­чан­не за­ха­ван­ня гіс­та­рыч­най па­мя­ці і пра пі­сь­мен­ні­ка, і пра на­шу на­цы­яна­ль­ную спад­чы­ну. Бо сло­ва­злу­чэн­не, па­кла­дзе­нае ў на­зву, даў­но ўспры­ма­ецца сім­ва­лам бе­ла­рус­кай мі­нуў­шчы­ны і ад­на­ча­со­ва жа­дан­нем вы­рвац­ца з ба­ло­та, што за­цяг­вае не то­ль­кі гіс­та­рыч­ны­мі рэ­алі­ямі, але і про­ста за­вя­дзён­кай.

Уклас­ці ра­ман у спек­такль (і на­ват два, бо за­кра­на­юцца падзеі яшчэ і “Под­ыху на­ва­ль­ні­цы”, што стаў дру­гой час­ткай тры­ло­гіі “Па­лес­кая хро­ні­ка”) — спра­ва ня­прос­тая. У 1960-я вы­йшла інсцэ­ні­роў­ка, ажыц­цёў­ле­ная жур­на­ліс­ткай Та­ма­рай Аб­аку­моў­скай і артыс­ткай Зі­на­ідай Бра­вар­скай, праз не­ка­то­ры час яна бы­ла ўва­соб­ле­на і ў Ма­зы­ры. Мно­гія па­мя­та­юць і па­праў­дзе зна­ка­вую кі­нас­туж­ку Вік­та­ра Ту­ра­ва, што вы­йшла на экра­ны ў 1981-м. Але час па­тра­буе но­вых па­дыхо­даў, пе­ра­асэн­са­ван­ня — і Ма­зыр­скі драм­тэ­атр звяр­нуў­ся да інсцэ­ні­роў­кі 2010-х, зроб­ле­най Аляк­сан­драм Гар­цу­евым для ўлас­най па­ста­ноў­кі ў Ку­па­лаў­скім тэ­атры. Інсцэ­ні­роў­ка, на­пі­са­ная не дра­ма­тур­гам, а не­пас­рэд­на рэ­жы­сё­рам, за­ўсё­ды ня­се на са­бе ад­бі­так за­ду­ма­най ім па­ста­ноў­чай кан­цэп­цыі. І зва­рот да та­кой кры­ні­цы чым­сь­ці пад­обны да па­лі­то з чу­жо­га пля­ча, бо па­тра­буе на­пру­жа­най да­лей­шай пра­цы, каб той вы­раб як ма­га бо­льш да­клад­на “пад­агнаць па фі­гу­ры”, раз­лі­чыць на но­вую тэ­атра­ль­ную тру­пу.

Ма­зыр­скі спек­такль стаў сціс­лым пе­ра­ка­зам сю­жэт­ных ка­лі­зій — гэт­кім ска­ро­ча­ным вы­кла­дан­нем змес­ту, якім так лю­бяць ка­рыс­тац­ца пад­лет­кі, вы­ву­ча­ючы шко­ль­ную пра­гра­му. З яго амаль цал­кам знік­лі тыя пад­тэк­сты, што за­кла­да­юцца ў ру­хі артыс­таў, вы­маў­ле­ныя імі сло­вы, у па­ўзы між фра­за­мі, інта­на­цый­ную афар­боў­ку. Ге­роі ста­лі бо­льш “пла­кат­ны­мі”, без шмат­слой­на скла­да­на­га ўнут­ра­на­га на­паў­нен­ня, бо на пер­шы план вы­йшлі сі­ту­ацыі, а не ха­рак­та­ры. Ніх­то ні­ко­га не ка­хае па-сап­раў­дна­му: усе то­ль­кі ду­ма­юць, што яны ка­ха­юць. Шмат у чым гэ­та ад­люс­тра­ван­не та­го но­ва­га “пун­кцір­на­га” мыс­лен­ня, што ста­но­віц­ца ўсё бо­льш улас­ці­ва ця­пе­раш­ня­му ча­су і за­кла­да­ецца шмат­лі­кі­мі се­ры­яла­мі. На­ват вы­ка­рыс­тан­не му­зы­кі пад­обна “ад­біў­кам” між асоб­ны­мі сцэ­на­мі-фраг­мен­та­мі, як гэ­та бы­вае ў тэ­ле­праг­ра­мах: на­род­ныя спе­вы ў спек­так­лі час­цей гу­чаць пры за­цям­нен­ні, ка­лі трэ­ба змя­ніць мес­ца дзея­ння.

Зга­да­ная “пла­кат­насць” пад­адзе­на як кан­цэп­цыя: не­вы­пад­ко­ва спек­такль па­чы­на­ецца з фі­гу­ры ка­му­ніс­та-акты­віс­та, за­сты­лай, бы по­мнік Ле­ні­ну, ды яшчэ на не­ка­то­рым уз­вы­шэн­ні — быц­цам на п’едэс­та­ле. За­кан­чва­ецца пер­шая дзея яшчэ ад­ной за­сты­лай фі­гу­рай — Ган­ны з пі­ра­гом, што сім­ва­лі­зуе яе зго­ду на вя­сел­ле з ня­лю­бым, ды за­мож­ным Яўхі­мам. На тое ж пра­цуе і сцэ­наг­ра­фія: па­між дву­ма драў­ля­ны­мі ці то ха­та­мі, ці то яшчэ які­мі “глу­хі­мі” збу­да­ван­ня­мі без вок­наў — пра­га­лі­на, што ста­но­віц­ца сво­еа­саб­лі­вым ува­хо­дам, парт­алам у іншае вы­мя­рэн­не — сім­во­лі­ку. Па тым экра­не бу­дзе па­во­ль­на ця­чы кроў, у сцэ­не Ган­ны з Ва­сі­лём Дзят­лі­кам уз­нік­не зар­а­пад-сне­га­пад, у сі­не­ючую про­рву сый­дзе згвал­та­ва­ная-пад­ма­ну­тая Хве­сь­ка. У час астат­няй дзеі ге­роі час­ця­ком хо­дзяць-ба­дзя­юцца па сцэ­не, быц­цам не ве­да­юць, што ім ра­біць, вы­маў­ля­ючы тэкст: ту­па­юць-гру­ка­юць бо­та­мі па дош­ках, і тое “туп-туп” ста­но­віц­ца яшчэ ад­ным сім­ва­лам бяз­лі­тас­най эпо­хі, дзе ня­ма мес­ца па­чуц­цям — то­ль­кі кры­ку за­мест на­рма­ль­най ча­ла­ве­чай гу­тар­кі.

На та­кім да­во­лі істэ­рыч­ным фо­не Ха­лі­мон Глу­шак, яко­га сыг­раў Мі­хась Клі­мен­ка, успры­ма­ецца не пра­сла­ву­тым “ку­ла­ком”, што най­маў па­руб­ка, а ба­дай адзі­ным цвя­ро­зым ча­ла­ве­кам, які хва­рэе не за ся­бе, а за зям­лю і тое, хто і як бу­дзе яе апра­цоў­ваць. Ці ж не сім­ва­ліч­на, што ўлас­на зям­лі, пра якую ўсе га­во­раць, у сцэ­ніч­най пра­сто­ры спек­так­ля пра­ктыч­на ня­ма. Ёсць то­ль­кі дош­кі, што ў пэў­ны час па­чы­на­юць успры­мац­ца тру­ной, а гру­кан­не па іх бо­та­мі — за­бі­ван­нем у веч­ку цві­коў. І ёсць па­вет­ра, па якім ма­ха­юць граб­ля­мі, імі­ту­ючы сель­ска­гас­па­дар­чыя пра­цы.

Аўтар: Надзея БУНЦЭВІЧ
рэдактар аддзела газеты "Культура"