Перахапілі ў Райскага
— Ты ж патрапіў у “Песняры” наўпрост з кансерватарскай лавы...
— У студзені 1977-га, а ў траўні таго ж года я павінен быў выпускацца. І да заканчэння навучання ўжо на ўсю моц гастраляваў — адпаведна, на ўсю моц прагульваючы заняткі. А пачуўшы яшчэ “Лявонаў”, ужо тады стаў марыць трапіць да іх. У тым жа годзе, дарэчы, упершыню ўзяў у руку электрагітару — музычную школу я ж сканчаў па класе скрыпкі, па ёй жа потым і ў кансерваторыі вучыўся. І гітару я ўзяў, па вялікім рахунку, знаходзячыся пад уплывам Мулявіна — у Саюзе ў той час так смачна ды ярка ніхто на гэтым электраінструменце не граў. Ды і пасля таксама. Дзіўна, як самародак вырас у гітарыста, лічу, сусветнага ўзроўню. Прычым гэта ж быў тыповы рок-музыкант, лідар рок-калектыву — ён спяваў і сам сабе акампанаваў.
— Наколькі я ведаю, Уладзімір Георгіевіч запрасіў цябе ў ансамбль пасля праслухоўвання ў рэстаране, дзе ты падпрацоўваў.
— Ну так. Я павінен быў размеркавацца ў канцэртна-эстрадны аркестр Беларускага тэлебачання і радыё — да Райскага. Ужо прайшоў праслухоўванне ў яго, у мяне першы запіс у працоўнай кніжцы — аб працы ў гэтым калектыве: адзін месяц, у снежні 1976-га. Але “Песняры” перахапілі, і толькі праз шмат гадоў я зразумеў, як пакрыўдзіў Барыса Іпалітавіча... А Мулявін, Місевіч і гукарэжысёр Толя Шчолакаў спецыяльна прыйшлі паслухаць мяне ў мінскі рэстаран “Папараць-кветка”. Валодзю пра маю персону расказаў наш агульны знаёмы Алік Валачынскі — будучы вядомы калекцыянер жывапісу і бізнесмен.
Мулявіна прывабіла тое, што ў маёй асобе ён адразу атрымліваў бы і гітарыста, і скрыпача, і аранжыроўшчыка. А такі “шматстаночнік” яму і быў патрэбны. У той час ён вырашыў умацаваць, насыціць інструментальную частку “Песняроў” — і пад уражаннем, мабыць, ад першай паездкі ў ЗША, і на хвалі моды ва ўсім свеце на рок-оперы, і пасля выпуску “Песні пра долю”, і напярэдадні канкрэтнай працы над “Гусляром”. Тады ў ансамбль амаль у адзін час прыйшлі шмат духавікоў — Актай Айвазаў, Слава Міхновіч і Валера Дайнека, які, да таго ж, яшчэ і спяваў, пазней — Жэня Поздышаў. Плюс перкусіяніст Марк Шмелькiн.
Я сыграў сваё, падсеў да іх за столік, і Мулявін сказаў: “Хочаш у нас працаваць — прыходзь 3 студзеня рэпетаваць”. Прыйшоў — і адразу ўзяліся за “Гусляра”.
— Мулявін неяк асабліва вылучаў “кансерваторскіх” — удзельнікаў “Песняроў” з вышэйшай музычнай адукацыяй? Бо ствараўся ж ансамбль пераважна людзьмі, як выславіўся Уладзіслаў Місевіч, неданавучанымі. Хай потым яны прафесіяналізму і “нахапаліся”...
— Ён “дараваў” нам гэтую адукацыю. Маўляў, пацерпім. Мулявін выбіраў музыкантаў не зважаючы на тое, ці ёсць у іх за плячыма “кансерва”, ці не. Зыходзіў з іх патрэбнасці, умення, жадання... выхаванасці ў плане музыцы. Разумееш мяне?
— Так. Я чуў, што “кансерваторскія” не вельмі любілі выконваць, напрыклад, “Волагду”. Занадта прымітыўнай ім здавалася песня...
— І не толькі нам. З тых часоў, як яе пачалі выконваць, яна шмат каму ў ансамблі ўжо надакучыла. І шмат “выпадковых” гледачоў на канцэрты прыводзіла. Але даводзілася з ёй мірыцца. Таму што, напэўна, як мінімум палова залы прыходзіла на яе і ёй падобныя.
— Пытанне якраз у сувязі з гэтым тваім пасажам. Ці разумела публіка геній “Песняроў”? Або захаплялася імі павярхоўна, успрымаючы адны шлягеры?
— У сваёй асноўнай масе людзі так і не зразумелі, што гэта такое было — “Песняры”. У першую чаргу яны ўспрымаліся як выканаўцы “Волагды”, “Белоруссии” ці “Белавежскай пушчы”. Сярэднестатыстычны глядач, на жаль, так і не змог належна ацаніць усю палітру творчасці ансамбля, абмежаваўшыся “рамкамі” — хітовымі песнямі. Але і нашы рок-оперы годна прымаліся. Я ж выдатна памятаю, як у зале рэагавалі, да прыкладу, на Улада Місевіча ў ролях Гора і Зімы ў “Песні пра долю”, які здзекваўся з Мужыка-Кашапарава. Гэта было сапраўднае суперажыванне, шчырая, дзіцячая рэакцыя на несправядлівасць.
І такое стаўленне — чыстае, трапяткое — было да ўсёй нашай працы ў цэлым. Але чакалі ў зале ўсё роўна хіты. Іншая справа, што “песняроўскія” хіты былі не раўня сённяшнім. Так, гэта быў лёгкі жанр, ВІА, як хтосьці мог бы сказаць — абрэвіятура, дарэчы, мной ненавісная. Але пры гэтым — якасць і прафесіяналізм.
І тое, што нас лічылі гэтым самым ВІА — адным з многіх савецкіх, нягледзячы на рок-оперы, праграмы абрадавых песень, “Ванька-встанька”, “Вясёлыя жабракі” або “Праз усю вайну” — і было крыўдна.
Што ні імя, то велічыня
— У якіх эмацыйных фарбах ты апісаў бы сваё знаходжанне ў складзе “Песняроў”?
— Захапленне! Хацелася горы пераварочваць, тварыць і тварыць. У столькіх гарадах і краінах мы пабывалі з канцэртамі! Здавалася, што так будзе заўсёды. Але ўсё праходзіць...
— А калі казаць з прафесійнага пункту гледжання, то тыя гады ў гісторыі ансамбля — гэта…?
— І ў тыя гады, і ва ўсе іншыя, ажно да таго, як здарыўся крызіс у яго біяграфіі, гэта быў найлепшы калектыў Савецкага Саюза ў сваёй намінацыі. Нават калі браць паасобку музыкантаў ансамбля, то па зорнасці роўных яму ў той краіне не існавала: што ні імя, то велічыня!
— За што велічыня Ткачэнка яшчэ адказваў у ансамблі?
— Я спрабаваў уносіць у яго струмень сучаснасці. “Песняры”, будучы флагманам савецкай папулярнай музыкі, як я лічыў, ні ў якім разе не павінны былі адставаць і ад тагачасных актуальных сусветных тэндэнцый, укараняючы іх у сваю творчасць — прычым не слепа капіруючы, а праз уласную прызму. І апярэджваць у гэтым сэнсе савецкую — ужыву тут яшчэ адно гэтак нялюбае мною слова — эстраду. Я сачыў за ўсім, што адбывалася ў музычным свеце, і самае, на мой погляд, цікавае — па гуку, па гармоніях, па інструментах, па жанрах — прапаноўваў апрабаваць у калектыве. Але, у прынцыпе, і астатнія яго музыканты неслі ў ансамбль усё тое, што, на іх думку, патрабавала ўвагі і спробы рэалізацыі.
— Табе належаць аранжыроўкі такіх “песняроўскіх” нятленак, як, дапусцім, “Слуцкiя ткачыхi”, “Жураўлi на Палессе ляцяць”, “Кожны чацвёрты”, “Песня аб пяхоце”...
— Ёсць, што ўспомніць. Аранжыроўку “Кожнага чацвёртага”, напрыклад, я напісаў у Маскве, у гасцінічным нумары. Прычым у апошнім куплеце поліфанічных спалучэнняў галасоў спачатку не было. Мы паспявалі, я адчуваю, што чагосьці не хапае, ну і прыдумалі вось так. Наогул, шмат аранжыровак складалася падчас гастроляў.
“Дзеці” нас сталі з’ядаць
— З “Песняроў” ты пайшоў у 1985-м...
— Праз шэраг прычын. Калі б я быў здаровы ў той час, напэўна, не пайшоў бы. Але ў мяне чатыры дыскі зрушыліся ў пазваночніку, больш за дзесяць хвілін я на сцэне стаяць не мог. А сядзець мог толькі скрывіўшыся — рука да падлогі даставала. Не да песень тады стала. Але калі б мяне ўсё ў “Песнярах” задавальняла, я б узяў тайм-аўт на нейкі тэрмін, а потым вярнуўся. А мне не падабалася праграма на вершы Маякоўскага, не хацеў я яе рабіць. Можа, і не меў рацыі, таму што гледачы яе, агулам, прынялі. Можа і не так, як папярэднія канцэптуальныя праекты, але папулярнасцю яна карысталася.
Песні нам сталі давацца цяжэй. Я ж лічу, што менавіта “Песняры” былі прадвеснікамі савецкіх рок-гуртоў — і па іх гітарным гуку, і па ярка выяўленай рытм-секцыі, і нават па іміджы. А тут нашы “дзеці” сталі нас паволі “з’ядаць” — і найперш таму, што іх рэпертуар шмат у чым складалі песні, як тады называлася, вострасацыяльнай накіраванасці, якія былі запатрабаваныя публікай. А ў “Песняроў” жа лірыка зусім іншай уласцівасці. Ад якой, верагодна, гледачы стаміліся — наколькі б высокая яна ні была. Гэта значыць, канкурэнцыю мы сталі трохі прайграваць. І пошук сябе вось у гэтым — у новым часе, у новым гуку, у новых тэкстах — “Песнярам” стаў давацца нялёгка. Ну не маглі ж мы выкарыстоўваць тую ж музычную зброю, што і канкурэнты! Такую “здраду” публіка дакладна ансамблю б не даравала. Ды і не пайшоў бы на гэта Мулявін.
— А ці запрашаў ён цябе вярнуцца, калі з тваім здароўем усё наладзілася?
— На адну песню. Як скрыпача. Запрашаў праз Кацікава. Трэба было сыграць адну вельмі складаную танальнасць. Я, як мог, гэта зрабіў — з цяжкасцю. Валодзю не спадабалася, і ён звярнуўся па дапамогу да іншага музыканта. Але той наогул нічога не сыграў... Можа, калі б я сам праявіў ініцыятыву, Мулявін бы мяне ўзяў назад, але я ў адну і тую ж ваду не захацеў уваходзіць двойчы. Зрэшты, хлушу. Калі канфлікт паміж Мулявіным і некаторымі “песнярамі” быў у самым разгары, абмяркоўваўся варыянт аднаўлення працы на чале з Валодзем, я гатовы быў у яе ўліцца. Але далей размоў справа тады не пайшла.
— Нешта “выгарала”?
— Думаю, так. Ва ўсякім выпадку, у Мулявіна ідэі былі, як мне здаецца. Ці здолелі б мы захавацца да сённяшняга дня?.. Цяжка сказаць. Працуюць жа цяпер гурты, якім па пяцьдзесят з гакам гадоў. Тут галоўнае ў чым? Калі артыст паважае сябе і публіку, ён раз за разам веласіпед не вынаходзіць, а робіць сапраўды нешта новае. Для мяне было б страшным відовішчам, калі б “Песняры” гралі ў якім-небудзь клубе толькі свой рэпертуар 1970 — 1980-х гадоў.
— А што вынайшлі “Песняры” і асабіста Мулявін?
— Валодзя вынайшаў свой стыль “Песняроў”. Асаблівасці яго заключаюцца ў вакальнай манеры, калі галасоў у песні шмат, калі яны не проста спяваюць, а як бы акампануюць, замяняюць сабой інструменты. У такой манеры практычна няма блюзавых нот — гэта чыста славянскае гуказдабыванне, заснаванае на пэўных мелiзмах, інтанаванні. Карані іх — у традыцыйнай песеннай культуры славян. У выпадку “Песняроў” — у беларускай культуры. І яна ж ляжыць у інструментальным падмурку ансамбля — прычым не толькі яго апрацовак народных песень. У 1976-м, падчас першых гастроляў па ЗША, гэты стыль адразу ж вызначылі як кантры-рок.
— Як, на твой погляд, магло б быць адзначана 50-годдзе “Песняроў”?
— Можа, да месца прыйшлася б мая 45-хвілінная “Сімфонія “Песняры” — кароценькія меладычныя ўрыўкі песень ансамбля, якія складваюцца ў апавяданне пра яго. Яна прагучала ў студзені ў Белдзяржфілармоніі ў выкананні аркестра Оlympia Classic. Я яе напісаў яшчэ ў 1998 годзе, і з таго часу яна выконвалася толькі некалькі разоў аркестрам Фінберга.
Калі ж паклічуць паўдзельнічаць у нейкім зборным канцэрце — не адмоўлюся, вядома. “Песняры” — гэта жамчужына і савецкай, і беларускай папулярнай музыкі, з’ява, шмат у чым недаацэненая. Гэта маё выдатнае мінулае, поўная захаплення маладосць. І радасць, і смутак, і ўсё, усё, усё... Я часта думаю пра тое, як жа нам усім пашанцавала, што тыя “Песняры” былі, што быў такі чалавек — Уладзімір Георгіевіч Мулявін...