— Тры гады запар вы атрымлівалі на “Восеньскіх салонах” прыз сімпатый публікі. Тым часам, журы вылучала работы зусім іншага характару і стылістыкі. Чым вы патлумачыце такое разыходжанне ў густах прафесіяналаў ад мастацтва і паспалітых гледачоў?
— Мэта згаданых салонаў, як я разумею, — падтрымаць таленавітую моладзь, якая шукае сваю самасць, эксперыментуе з формай і колерам, з рознымі тэхнікамі і тэхналогіямі. Інакш кажучы, дбае пра эфектную форму самавыяўлення. Што датычыць мяне, дык я мастак, які больш-менш вызначыўся са сваімі поглядамі і эстэтычнымі прыярытэтамі. Відаць, менавіта гэта імпануе грамадзе. Акрамя таго, у аснове мастацтва, якое сёння лічыцца сучасным, — разумовы расклад. Яно — ад галавы. Мае ж карціны больш пачуццёвые. І гледачам гэта даспадобы.
— Як бы вы акрэслілі сваё творчае крэда?
— Любое вызначэнне ёсць абмежаванне. Да таго ж, творчасць не заўжды можна патлумачыць. Калі ж даць нейкую назву таму, што я раблю, і пры гэтым не паглыбляцца ў нетры, дык я рэаліст. Прыхільнік прадметнага мастацтва і прафесіяналізму на базе акадэмічнай школы.
— Адзін мастак, які часта бярэ ўдзел у міжнародных пленэрах, кажа, што ў апошнія гады зноў абуджаецца цікавасць да рэалізму ў яго звыклым разуменні.
— Думаю, раней ці пазней выяўленчае мастацтва на глабальным узроўні мусіць вярнуцца да рэалізму. Бо тое, што адбываецца цяпер, не можа доўжыцца вечна. Калі-нікалі мне падаецца, што традыцыйныя каштоўнасці спляжаны дашчэнту, кропка пастаўлена. Куды далей дэградаваць, я нават і не ўяўляю. Мы дасягнулі дна і мусім ад яго адштурхнуцца. А значыць, пачнецца адраджэнне.
— У апошнія гады, наколькі я ведаю, у навучальным працэсе акадэміі адбыліся змены. Іх мэта — даць студэнтам уяўленне пра эстэтычныя навацыі і сучасныя тэхналогіі. Спадзяюся, гэта адбываецца не за кошт страты пазіцый акадэмічнай школы?
— Наша навучальная праграма на дадзены момант дастаткова згарманізаваная, каб падрыхтаваць творчую асобу, здатную самастойна вызначыць, якім шляхам ёй рухацца. Акадэмічная школа мусіць быць так ці іначай — нават калі чалавек потым будзе займацца абстрактным мастацтвам. Калі такая школа ёсць, гэта адразу адчуваецца. Яе адсутнасць таксама адразу відаць. Я магу паглядзець на абстрактную работу і зразумець, ёсць у аўтара акадэмічная адукацыя ці ён самавук.
Студэнты могуць мець зусім іншыя эстэтычныя арыенціры, чым выкладчык. Гэта натуральна. Але ў сваім узросце яны яшчэ не разумеюць, што насамрэч ім спатрэбіцца ў жыцці і творчасці. І тут ужо вялікая адказнасць настаўніка, які мусіць убачыць, на што здольны вучань, накіраваць яго на той шлях, дзе ён у найбольшай ступені рэалізуе свой талент. Ну і, зразумела, мы павінны даць нашым студэнтам вывераныя часам веды і навыкі.
Я выкладаю на кафедры манументальна-дэкаратыўнага мастацтва, дзе калісь сама і вучылася. Са свайго досведу дадам, што манументаліст па вызначэнні — дысцылінаваны творца. Гэта значыць, ён умее працаваць у камандзе, кантактаваць з архітэктарам, падпарадкоўвацца абставінам і выкарыстоўваць іх на сваю карысць.
— Я калісьці чуў вызначэнне “папяровы манументалізм”. Так Гаўрыла Вашчанка, які ў свой час згаданай кафедрай кіраваў, называў дыпломныя работы, не разлічаныя на рэалізацыю.
— Але значная частка рэалізуецца. Мне, напрыклад, пашчасціла. Мая дыпломная работа “Дзень і ночь” рабілася для беларускага пасольства ў Азербайджане. Там яна цяпер і знаходзіцца.
— Я чуў, што беручы да ўвагі значнасць аб’екта, эскізы дыптыха дасылалі карыфеям мастацтва Азербайджана, каб пачуць іх меркаванні. І азербайджанцы былі ў захапленні.
— Тады мая работа мяне задавальняла, сёння штосьці ў ёй я бы перайначыла. Так заўжды бывае, калі глядзіш на зробленае табою праз пэўны час. Сутнасна мой дыптых манументальны, хаця па тэхніцы з’яўляецца станковай карцінай. Бо інтэграваны ён у канкрэтную прастору. Мне хацелася сумясціць жывапіс з манументалізмам. І, як падаецца, нешта атрымалася.
— У дыпломе беларускія рэаліі вы спалучылі з фантастыкай. Даніна модзе, альбо гэтага вымагала канцэпцыя твора?
— Мне хацелася, каб твор меў не толькі эфектнае ўвасабленне, але і філасофскі змест. Каб не толькі ўвагу прыцягваў, але і думкі вярэдзіў. Таму нашы помнікі дойлідства прадстаўлены на карцінах дыптыха ў містычным святле.
— Вы паводле адукацыі манументаліст, а працуеце як станкавіст…
— Манументальным жывапісам я таксама займаюся.
— Калі яно так, чаму грамада не ведае?
— Таму што як манументаліст я працую па прыватных замовах.
— Калі я быў рэцэнзентам на кафедры манументальна-дэкаратыўнага мастацтва, сярод дыпломных работ трапіла аздоба асабняка недзе ў Расіі.
— Як па мне, дык лепей усё ж працаваць не на прыватную асобу, а на грамаду. І адказнасць большая, і маштаб іншы, і няма залежнасці такой ад хуткаплыннай моды. Цяпер, дарэчы, у модзе мінімалізм. У інтэр’еры дамінуе белая сцяна. Калі роспіс і прысутнічае, дык таксама ў стылі мінімалізму. Гэта зусім не тое, што было калісьці — цэлую сцяну распісаць нейкімі цяжкімі формамі. Яшчэ бываюць такія заказы, але рэдка.
— Ад Уладзіміра Зінкевіча я чуў, што ў савецкі час манументальнае мастацтва прыкрывала хібы архітэктуры, ператвараючы стандартныя пабудовы ва ўнікальныя аб’екты. А сёння, маўляў, архітэктура ў значнай ступені самадастатковая. І для архітэктара сябра ўжо не манументаліст, а дызайнер.
— Мабыць, ён мае рацыю. У прынцыпе. Але ж я бачу, што імкненне да мінімалізму захапіла і архітэктуру. Архітэктурныя формы і так вельмі простыя, а робяцца ўсё прасцей і прасцей. Дом — у выглядзе кубіка. Спрашчэнне ў выяўленчым мастацтве, спрашчэнне ў архітэктуры. Я ўсё ж спадзяюся, што з’явіцца — хай на новай тэхналагічнай аснове і з новай эстэтыкай — архітэктура складаных форм, насычаная эмацыянальнасцю. І, адпаведна — манументальнае мастацтва, зместам і формай гэтай архітэктуры адпаведнае.
— Выкладчыцкая праца творчасці не перашкаджае?
— Праца ў акадэміі для мяне каштоўная. Бо гэта пастаяннае прафесійнае сумоўе, і не толькі са студэнтамі. З выкладчымі таксама, і нават у першую чаргу
— І акно ў свет пасля творчага пустэльніцтва ў майстэрні?
— І гэта таксама.
— А вы можаце, гледзячы на студэнта вызначыць, што з яго атрымаецца?
— Часцей за ўсё, так. Творчая перспектыва студэнта залежыць у большай ступені не ад узроўню падрыхтоўкі, з якім ён прыходзіць у акадэмію, а ад ягонага характару.
— Ад таго, наколькі ён здольны прабіцца па жыцці і сваё давесці?
— Стрыжнявая якасць для мастака — працаздольнасць. Але ж талент таксама мусіць быць. Пры тым, што не надта выразныя здольнасці можна развіць праз працу. А калі лайдачыць, дык і выдатныя страціш. І яшчэ мастаку нельга без самакрытычнасці. Калі ў чалавека амбіцыі зашкальваюць, гэта перашкаджае яму развівацца, вядзе ў тупік. З такога студэнта наўрад ці што атрымаецца. Хутчэй за ўсё, аднойчы ён “псіхане” і сыйдзе.
— Вам не здаецца, што сур’ёзнае мастацтва сёння не запатрабаванае, і гэта адбіваецца на ўзроўні абітурыентаў?
— Не. Яно не перастала быць патрэбным. Але ўзровень студэнтаў і сапраўды ніжэй, чым быў, калі вучылася я. З чым гэта звязана? Можа, з наяўнасцю лёгкага доступу да інфармацыі. Навошта над чымсці галаву ламаць, ведаў набірацца, навыкі засвойваць, калі можна ўсё з Сеціва ўзяць. Бачу, што часам студэнты імкнуцца найперш кагосьці здзівіць, а не навучыцца чамусьці карыснаму. Да прыкладу, акадэмічнаму малюнку. І пачынаецца гэта яшчэ ў мастацкай школе, каледжы.
Бывае, бачыш работу на выставе. Нібыта, прыкольна. А потым з залы выйшаў — і забываеш. Бо яно не ад сэрца — ад розуму. Ведаеце, па маіх назіраннях, у Еўропе ўжо не засталося годных рэалістаў. Памятаю велізарную выставу ў парыжскім Гран-пале. Там прадстаўлены ўвесь свет — Еўропа, Амерыка, Кітай… І каб за што было воку зачапіцца!
— А вам самой ніколі ні хацелася гледачоў здзівіць?
— Не. Гэта не маё. Я пра гэта нават не думаю. Проста, раблю тое, што мне падабаецца. Падладжвацца пад моду, пад трэнд… Я так не магу. Нават жадання няма.
— А ці можна быць арыгінальным у глабальным свеце з непазбежнай уніфікацыяй запытаў і прапаноў?
— Канешне. Як мінімум, для гэтага трэба не імкнуцца трапіць у трэнд, а рабіць тое, што цікава менавіта табе.
— Як вы ставіцеся да сацыялістычнага рэалізму?
—Я застала толькі ягонае водгулле+. Мастакі выяўлялі свой час як маглі. Сумленна. Было там нешта грунтоўнае, чаго няма цяпер. Ідэйны змест у мастацтве сёння заменены інфармацыйным кантэкстам.
— Можа, сёння жыццё занадта добрае для мастацтва?
— Наўрад ці.
— Я маю на ўвазе, што ў творчасць часта прыходзяць людзі, якія з нейкіх прычын не могуць знайсці сябе ў рэальным жыцці, і яны ствараюць для сябе свет віртуальны. Можа, сёння няма патрэбы ў эмацыянальна насычаных творах?
— Патрэба ў гэтым, больш ці менш выяўленая, ёсць заўжды. Можа, няма сіл, няма творчай волі, каб перадаць свае пачуцці. Чалавек, які прайшоў вайну, напіша такое палатно, што мурашкі па скуры. А цяпер няма такога, каб мяне да глыбіні душы прабрала.
— Як у мастака, у вас ёсць нерэалізаваная пакуль мара?
— Пакуль няма. Але я адчуваю, што мне трэба зрабіць нешта важнае не толькі для мяне. Дзе гэта будзе, што гэта будзе — не ведаю. Трэба зыходная задача, дзеля якой варта ахвяраваць сваім часам і матэрыяльным станам. Калі надарыцца магчымасць цалкам аддаць, скажам, год адной рабоце, тады яно і адбудзецца.