Наталія БРУЖНІК, Леанід КАЛІЦЕНЯ:
“У кіно перыяд аматараў і авантурыстаў заканчваецца”
Хто і як даўно
Наталія БРУЖНІК, Леанід КАЛІЦЕНЯ:
“У кіно перыяд аматараў і авантурыстаў заканчваецца”
Хто і як даўно
Праект “Сваё кіно: любім і глядзім”, якому споўнілася два гады, нельга назваць кінафестывалем у традыцыйным значэнні: ладзіцца ён на працягу ўсяго сезона, а не цягам некалькіх дзён. Фармат прадугледжвае дэманстрацыю беларускіх стужак з наступным абмеркаваннем, у якім прымаюць
удзел гледачы, аўтары і кінакрытыкі. Арганізатары імкнуцца паказаць гледачу свежае і сацыяльна значнае кіно: ад дакументальна-пастановачнай карціны Дар’і Кароль
“Test-730” да апошняй работы Кірыла Галіцкага “Пляж / Лес / Тамбур”.
— Чым гэта не фестываль? Толькі круглагадзічны! — лічыць Леанід Каліценя. — Тым больш, варта нагадаць, што праект быў натхнёны фестывалем беларускага кіно “Бульбамуві”, які ладзіўся тры гады таму.
— Спярша "Бульбамуві" праходзіў у Польшчы, — распавядае Наталія Бружнік. — Нікому тады і ў галаву не прыходзіла, што ў Беларусі айчыннае кіно можа выклікаць цікавасць. Але ў 2015-м усё змянілася. Тады культуролаг і кінакрытык Максім Жбанкоў зрабіў паказ праграмы “Бульбамуві” ў Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў. І гэта быў прарыў! Аншлаг! Людзі сядзелі на падлозе, стаялі ў праходах.
У беларускае кіно прыйшло новае пакаленне, і “Бульбамуві” схапіў гэты трэнд. Фэст ужо не ладзіцца, але яго поспех натхніў Наталію Бружнік і Леаніда Каліценю распачаць новы праект.
Кухня і праблемы
Л.К.: — На нас адразу абрынуліся хвалі крытыкі. Чаму беларускае? За грошы? Ды хто пойдзе? Але нам было важна распачаць гэты працэс пабудовы нармальных стасункаў паміж гледачом, аўтарамі, пракатчыкамі, прадзюсарамі.
Н.Б.: — Мы дамаўляемся з кінатэатрам, атрымоўваем рашэнне аб узроставай катэгорыі для фільмаў, заключаем дамовы з аўтарамі. Робім усё па законе. У білет, які купляе глядач, закладзены хоць і невялікі, але працэнт аўтарскага ўзнагароджвання. І для нас гэта было прынцыпова.
— І што выявіў ваш досвед цывілізацыйнага, скажам так, падыходу?
Л.К.: — Тое, што кожны ўдзельнік нашага кінаполя існуе паасобку. Дыстрыб’ютары самі па сабе, кінатэатры — самі, аўтары — гэтаксама штосьці сабе думаюць. І калі пачынаеш рабіць канкрэтную падзею, гэтая адасобленасць і неадпрацаванасць механізма камунікацыі становіцца відавочнай.
Н.Б.: — У параўнанні з мінулым часам, калі гэты працэс яшчэ не быў адладжаны, працэдура атрымання ўзроставай катэгорыі для фільма стала куды прасцей. Прыносіш дакументы — і праз пэўны час іх забіраеш. Але праблемы з’яўляюцца з рэгіянальнымі кінапракатамі.
Л.К.: — У нас быў такі выпадак. Мы ладзілі паказ стужкі Уладзіміра Казлова “Аномія” ў Мінску. Атрымалі ўзроставую катэгорыю, якую, паводле заканадаўства, вызначае Белдзяржуніверсітэт культуры і мастацтваў, прадалі квіткі, заплацілі падаткі. Усё прайшло выдатна. Вырашылі паказаць фільм у родным горадзе аўтара — Магілёве. Звярнуліся ў тутэйшыя кінатэтары. Высветлілася, што дакументы, атрыманыя ў рэспубліканскага — падкрэслю! — узроўню ўстанове, там нічога не значаць: патрэбны дазвол мясцовых уладаў. Добра, мы пайшлі яго атрымліваць. І што вы думаеце? З адказам нам цягнулі месяц. Але калі да прызначанай даты засталося пяць дзён — далі адмову. Як так? Калі вам стужка не прыйшлася даспадобы, чаму не адказаць адразу? Навошта цягнуць? І чаму тых дакументаў, якія мы атрымалі ў Мінску, недастаткова? Вось гэты механізм мне не зразумелы.
Н.Б.: — Атрымоўваецца, што ў Мінску працуе адна схема, у Магілёве — другая, а недзе яшчэ — якаясьці трэцяя. Няма адных на ўсіх правіл гульні. А ў выніку губляем не проста мы з аўтарамі, а індустрыя ў цэлым. Ды і той жа глядач, якому так і не адкрылі разнастайнасць беларускага кіно. І потым мы наракаем, чаму публіка не ідзе на той ці іншы фільм. Але каб глядач не ўспрымаў беларускае кіно як экзотыку, яго паказы павінны ладзіцца пастаянна.
— Ці не магла б вам дапамагчы з паказамі ў рэгіёнах Рэспубліканская экспертная камісія?
Л.К.: — Не думаю. Канчатковае рашэнне ў абласцях — усё адно за органамі мясцовай улады. Статус камісіі мне, па шчырасці, не зусім зразумелы. Вядома, падобны орган мусіць быць, аднак якім чынам ён цяпер функцыянуе? Якімі крытэрыямі ў вызначэнні “прыстойнасці” стужкі ён кіруецца? Як часта мяняецца склад камісіі? Урэшце, хто ў яго ўваходзіць? Адказаў на гэтыя пытанні я не ведаю. У выніку, мне складана зразумець, якую ролю РЭК іграе ў кінаіндустрыі. У савецкія часы яе функцыя была зразумелая. Сёння, калі менавіта разнастайнасць з’яўляецца крытэрыем поспеху — ужо не.
Н.Б.: — А яшчэ нас хвалюе пытанне юрыдычнай адукаванасці ўжо саміх кінематаграфістаў. Калі мы хочам атрымаць узроставую кваліфікацыю стужкі ў БДУКіМ, дык павінны прынесці дамову з аўтарам, што ён давярае нам права паказу яго работы. Многія рэжысёры чуюць пра гэта ўпершыню.
Л.К.: — Уявіце, каля 80 працэнтаў часу падрыхтоўкі да паказу мы губляем на тлумачэнне і падпісанне дамоваў з аўтарамі. Многія проста не ведаюць, што такая дамова — норма рэчаў. Часам даходзіць да кур’ёзаў. Аўтары пачынаюць падазраваць нас у нейкіх махінацыях: маўляў, мы хочам змяніць іх стужку ці ўзяць крэдыт, выкарыстоўваючы іх пашпартныя дадзеныя. Гэта і смешна, і сумна, бо паказвае, наколькі наша кінаідустрыя яшчэ ў пачатковым стане.
— Я, прызнацца, таксама не разбіраюся ў падобных нюансах.
Н.Б.: — Здымачная група кожнай стужкі мусіць дэлігіраваць кагосьці прадстаўляць іх правы. Гэта можа быць рэжысёр, аператар, хто заўгодна. З ім мы заключаем дамову як пракатчыкі. Ён прадстаўляе нам ад сваёй асобы права паказу стужкі. Напрыклад, паказаць кіно толькі адзін раз, ці на працягу года, ці толькі ў пэўным рэгіёне.
Л.К.: — У нашым кінаполі, мабыць, толькі Мікіта Лаўрэцкі, які з’яўляецца ў адной асобе і рэжысёрам, і сцэнарыстам, і аператарам, можа заключыць дамову сам з сабой і прыйсці да нас, не раючыся ні з кім. А так — абраць свайго прадстаўніка мусіць кожная каманда. Звычайна гэта функцыя прадзюсара — калі ён ёсць, вядома. На жаль, пакуль інстытут прадзюсарства ў незалежным кіно ў нас у пачатаковым стане, таму часцей за ўсё даводзіцца мець справу з рэжысёрамі.
Н.Б.: — Добра калі ўладальніка правоў вызначылі і ён можа весці перамовы. А бывае так, што яго трэба шукаць, і ў выніку дамовіцца так і не атрымоўваецца. Напрыклад, да нас
прыйшоў адзін рэжысёр з добрай работай. Мы пагадзіліся зрабіць яе паказ, але нечакана высветлілася, што правы на стужку належаць не рэжысёру, а кампаніі. Звярнуліся туды, а там высветлілася, што фільм быў зроблены па заказе Міністэрства інфармацыі. Ну, мы і тут не спыніліся ды звярнуліся ў гэтае ведамства. Адтуль прыйшоў станоўчы адказ, але механізма, якім чынам можна ўрэгуляваць усе юрыдычныя пытанні, так і не знайшлося. У выніку — фільм застаўся без прэм’еры ў “Сваім кіно”.
Л.К.: — Атрымоўваецца, што сітуацыя з аўтарскімі правамі і адпаведнымі дамовамі — гэта не толькі праблема фізічных асоб, але і буйных структур. І пакуль механізм не будзе адпрацаваны і прадуманы да драбніцаў, мы будзем буксаваць і губляць шмат часу, упускаючы магчымасці прамоўшна свайго ж кіно! Уявіце сабе: дзеля таго, каб паказаць альманах “Пакаленне.by”, які складаўся з трох кароткаметражных стужак, мы вялі перамовы паўгады!
Н.Б.: — А ёсць такія выпадкі, калі самі аўтары не ўсведамляюць таго, што робяць, і прадаюць правы на сваю работу якому-небудзь пракатчыку з канцамі, назаўжды. Асабліва дзіўна, калі зусім неабазнанымі ў пытанні аўтарскіх пагадненняў аказваюцца студэнты Акадэміі мастацтваў. Неабходна абавязкова ўводзіць у навучанне адпаведны курс. Бо як без яго кінематаграфісты будуць выходзіць у “шырокае плаванне”?
Л.К.: — Сёння можна проста выкласці свой фільм у сетку. “Я адпусціў сваё кіно ў свет”, — неяк пракаментаваў нам падобныя дзеянні адзін рэжысёр. Што ў выніку? Кіно жыло толькі адзін дзень. Літаральна праз суткі-другія пра яго забыліся. Шаноўныя аўтары! Звяртаемся да вас з заклікам рабіць падобныя лічбавыя прэм’еры больш аэнсавана. Бо часам такая “дабрыня” проста забівае лёс фільма.
— Як вы лічыце, ці мяняецца сітуацыя да лепшага — хаця б нават павольна?
Л.К.: — Сёння ў сучасным беларускім кіно мы прайшлі перыяд “wow-эфекту”. Зрабіць поўны метр, мне падаецца, — гэта ўжо не самамэта. Перыяд аматараў і авантурыстаў заканчваецца. І час патрабуе выхаду на поўны і больш якасны цыкл кінапраекта. Калі ў кіно ёсць прамоўшн, праца з фестывалямі, з масавым пракатам… Вось гэтая арыентацыя на больш якасныя праекты, на адладку механізма іх распаўсюджвання, узаемадзеяння з рознымі суб’ектамі нашага поля, павінна стаць актуальнай павесткай.
І самае галоўнае. Зрухаў у гэтым немагчыма будзе дасягнуць, калі ўся кінематаграфічная супольнасць не аб’яднаецца. Ад адказнай асобы ў Міністэрстве культуры — да касіра ў кінатэатры. Мы вечна шукаем, што нас падзяляе, але калі мы хочам завабіць гледача на беларускае кіно, трэба знайсці агульную мову паміж сабой. Хтосьці ў час выдасць пасведчанне, хтосьці — не будзе марудзіць з юрыдычнымі нюансамі, хтосьці — напіша якасную рэцэнзію і гэтак далей. Тое, што зараз беларуская індустрыя ў такім стане — наша, лічу, агульная праблема.
Н.Б.: — Самае цікавае, што мы рабілі фокус-групы — паказвалі стужкі беларускіх аўтараў рознаму гледачу. Агулам — 50 сеансаў. У вёсках, у гарадах. І ў кожнай з 50 груп была станоўчая рэакцыя на айчыннае кіно. Спачатку здзіўленне, што яно ёсць, потым зацікаўленасць і прыняццё. Паасобку глядач прымае наша кіно, але як так зрабіць, каб ён масава прыйшоў у кінатэатр — вось пытанне?
Л.К.: — Сёння дзяліць кіно на незалежнае і дзяржаўнае, старое і маладое — гэта вялікая памылка. Толькі калі мы аб’яднаемся дзеля больш якасных кінапраектаў, нешта можа зрушыцца.
Ліна МЯДЗВЕДЗЕВА:
“Людзі чамусьці не разумеюць, як гэта крута!”
Хто і як даўно
Праект “Белкіналета”, які таксама ставіць за мэту паказ фільмаў менавіта беларускіх аўтараў, у гэтым сезоне адзначыў чатырохгоддзе. Яго адметнасць — паказ на вольным паветры, у дворыку Нацыянальнага гістарычнага музея. Прыемнай летняй парой глядзець кіно амаль гэтаксама натуральна як есці марозіва. Арганізатары робяць акцэнт менавіта на атмасферы і падмацоўваюць яе арыгінальнымі кінапраграмамі. Напрыклад, пазалетась быў зладжаны творчы батл паміж стужкамі студэнтаў Акадэміі мастацтваў і навучэнцаў прыватнай школы Андрэя Палупанава. Летась “Белкіналета” прэзентаваў “Кіна-дыялог” Майстэрні сацыяльнага кіно, а гэтаксама зладзіў рэтраспектывы эксперыментатара Дзмітрыя Велескевіча і адважнай дакументалісткі Юліі Ралко. Сёлета гледачы маглі пазнаёміцца з фільмамі Дзмітрыя Дзядка, а таксама з работамі вакаліста культавага метал-гурта Gods Tower Лэслі Найфа.
Словам, галоўны завадатар “Белкіналета” Ліна Мядзведзева знаходзіць тыя стужкі, якія мы не тое, што не глядзелі, а нават не здагадваліся пра іх існаванне. І гэтая пошукавая праца выклікае вялікую павагу.
Варта сказаць яшчэ адно. Калі праект “Сваё кіно” быў інспіраваны “Бульбамуві”, “Белкіналета” стала, лічы, адгалінаваннем Міжнароднага форуму кароткаметражнага кіно Cinema Perpetuum Mobile, які шукае і паказвае незалежнае, нестандартнае і эксперыментальнае кіно.
Кухня і праблемы
— “Белкіналета” нарадзілася з жадання паказаць тое беларускае кіно, якое не трапляе ў праграму Cinema Perpetuum Mobile, — тлумачыць Ліна Мядзведзева. — На CPM мы імкнёмся стварыць цікавую падборку айчынных фільмаў. Але ж многае застаецца па-за праграмай. І каб неяк пераадолець гэтую несправядліваць, і было створана “Белкіналета”.
— На што ў падрыхтоўцы праекта траціцца большая частка вашага часу?
— Праца з аўтрамі — яна
займае 60 працэнтаў падрыхтоўкі. Паколькі спецыфіка праекта “Белкіналета” — гэта менавіта новыя фільмы, даводзіцца часам нават угаворваць людзей прадставіць у нас свае стужкі. Прычым праблема ў тым, што рэжысёры проста не разумеюць, навошта ім гэта патрэбна. Дзіўная рэч, але некаторыя цалкам задаволены сітуацыяй, калі іх творы не выходзяць на шырокую аўдыторыю.
— Але ж, здаецца, менавіта аўтары мусяць быць найперш зацікаўлены, каб іх фільмы паказвалі.
— Так. Але часам гэтага
разумення няма. Людзі не бачаць сябе ў індустрыі, у яе не вераць — хаця яна, насамрэч, нараджаецца менавіта цяпер. І можна зрабіць свой унёсак у яе развіццё.
— Адметнасцю вашых паказаў з’яўляецца тое, што вы не бярэце грошы за ўваход? Можа быць, гэта ахалоджвае імпэт рэжысёраў?
— Наўрад ці гэта галоўная прычына. Кожнаму кінематаграфісту больш важны глядач, яго ўвага. Нам не заўжды ўдаецца сабраць поўны дворык, але гэта ўжо пытанне нашай інфраструктуры, у якой значная роля належыць прэсе. Тры гады таму пра нас напісаў папулярны партал — і глядач прыйшоў. Сёлета былі хіба лічаныя анонсы. Прычым я рабіла рассылку, увесь час запрашаю на паказы праз сацыяльныя сеткі. Не думаю, што мы паказваем нецікавыя фільмы. Проста, мабыць, беларускае кіно — не ў прыярытэтах у нашых СМІ. А ўлічваючы тое, што мы працуем выключна на энтузіязме і не можам заплаціць за рэкламу, паўплываць на сітуацыю не ў маіх сілах. І тут варта адзначыць, што, на жаль, у нас пакуль няма
разумення каштоўнасці фестываляў, іх культурнай місіі.
— Што вы маеце на ўвазе?
— Часам, калі я прыходжу на пэўную пляцоўку і прапаную бясплатна паказаць гатовы фестывальны прадукт (не патрабуючы, адзначым, за сваю працу ніякага матэрыяльнага ўзнагароджвання), на мяне глядзяць як на халяўшчыцу. Маўляў, зараз я забяру час супрацоўнікаў, пазбаўлю ўстанову прыбытку, і будуць адны клопаты замест цішыні і спакою. Але гэта не так. Я проста прапаноўваю абмен сімвалічным капіталам, каб у выніку штосьці змянілася і выйграў глядач. Мы ўсе ў гэтым ланцужку ўзаемазвязаныя.
— А чаму вы не хочаце паставіць той кошт квіткоў, які б задавальняў і вас, і рэжысёраў, і пляцоўку?
— Мы так ужо рабілі. І ў выніку, глядач не пагадзіўся на такую раскошу. Ладзячы фестываль у кінатэатры, мы адмаўляліся ад сваёй долі, і глядач пагаджаўся на пакупку білета. Але калі мы паставілі кошт квітка больш за 6 рублёў, публіка проста не прыйшла.
Платны ўваход можна будзе зрабіць з часам, калі глядач зразумее каштоўнасць беларускага кіно і падрастуць нашы аўтары. Але, на мой погляд, пакуль спяшацца з гэтым нельга.
Самае крыўднае, што
падобная неўспрымальнасць да чагосьці цікавага ў публікі назіраецца шмат да якіх мастацкіх прадуктаў. Канцэрты проста неверагодных авангардных гуртоў часам збіраюць з дзясятак чалавек. Дакументальнае кіно на “Лістападзе”, якое, насамрэч, нічым не горш за асноўную праграму ігравога кіно, карыстаецца сярэднім попытам. Але ж гэта перліны, які можа пабачыць за капейкі! Людзі чамусьці не разумеюць, як гэта крута! І гэта вельмі крыўдна.
— Напэўна, цяжка працаваць выключна на энтузіязме?
— Так, цяжка. Апошні Cinema Perpetuum Mobile зрабілі два чалавекі. Ездзілі на іншыя фестывалі, адбіралі праграму, дамаўляліся з аўтарамі, працавалі з дакументамі, знайшлі пляцоўку — прычым, на шчасце, бясплатную, — сабралі публіку. І падзея адбылася. Але што будзе налета — казаць складна. “Белкіналета” гэтым годам вось было, а ці будзе налета — я не ўпэўнена. Калі робіш столькі высілкаў, а ў выніку глядач то ходзіць, то не ходзіць, і аўтары, адпаведна, пачынаюць капрызнічаць, ты задумваешся: а навошта яно ўсё патрэбна? Асабліва “выгаранне” адчуваецца непасрэдна пасля правядзення падзеі. Але напрацягу года неяк аднаўляешся. Раптам заўважаеш, што вакол фестываля з’явілася супольнасць, што наладзіліся сувязі, што кінематаграфісты пазнаёміліся паміж сабой і пачалі стасавацца, што ўдаецца кагосьці натхняць, што хтосьці нават чакае на твой праект. Усё гэта паступова вяртае сілы, неабходныя, каб зрабіць фестываль зноў.
Аднак развіццё індустрыі нам неабходна як паветра. І калі ў яе не будзе падтрымкі — усе зялёныя парасткі, якія нам удалося знайсці і падтрымаць, неўзабаве знікнуць.
Працяг тэмы чытайце ў наступных нумарах.
Пра "кухню" і праблемы свайго фестывалю распавядзе праграмны дырэктар "Лістападу" Ігар Сукманаў.