— Валянціна Іванаўна, для вас кожны год — за тры па сваёй напружанасці. Летась яшчэ і юбілей быў ваш асабісты. Вас пазнаюць на вуліцах?
— Я вам лепш такую гісторыю распавяду. Стаю аднойчы ў чарзе па пенсію, адзін мужычок углядаецца гэтак у мяне ды кажа: “Кагосьці вы мне нагадваеце!” Я маўчу: маўляў, ці мала падобных людзей. А ён працягвае: “Ведаеце, у нашым доме адна артыстка жыве — Харошкай завецца”. Нейкая жанчына падхоплівае: “А вы былі на канцэрце “Харошак”? Бачылі, як танцуюць?” — “Не, я па тэлевізары”. — “Дык па тэлевізары зусім не тое! Мы з сям’ёй на ўсе іх канцэрты ходзім. Паглядзіш — жыць хочацца!” Пачуўшы гэта, я ўзрадавалася, але патроху дадому пасунулася. Раптам і сапраўды пазнаюць — а я ў чарзе па пенсію, як усе, стаю.
— І што — разбурыцца міф пра артыстычную багему?
— (Усміхаецца.) Хай лепш людзі думаюць, што я нейкая асаблівая, дзесьці па-за побытам.
— Хіба ж вы не такая? Для пачатку — такое пытанне: вы не патэнтавалі назву “Харошкі”? Неяк хацела знайсці ў інтэрнэце школу, што існуе пры ансамблі, а мне пашукавік выдаў іншыя аднайменныя калектывы: дзіцячую танцавальную студыю ў Кіеве, дзіцячую тэатр-студыю эстраднага танца ў Барнауле...
— Ды зараз гэтых “Харошак” шмат! Нават у Беларусі ёсць ажно дзве вёскі з такой назвай. Адна на Брэстчыне, другая — ля Магілёва, менавіта ад яе і пайшла наша назва.
— Але вы — брэнд краіны! Як вы маглі не запатэнтаваць сваю назву?
— Гэта, пэўна, трэба было б улічваць. Але ж я практычна не вылажу з балетнага класа. Бо каб падтрымліваць зробленыя праграмы і нумары, захоўваць адпаведны ўзровень, трэба займацца. Дый у такіх арганізацыйных пытаннях, асабліва калі трэба штосьці “прабіваць”, грошы падлічваць, я не арыентуюся. Імкнуся іх пазбягаць. Адзінае, што магу — прасіць для кагосьці іншага. Памятаю, як яшчэ ў савецкі час хадзіла “выбіваць” самую першую кватэру — для нашага мастака. У яго было ўжо трое дзяцей, а яны жылі ў пакойчыку памерам з кухню. І яму далі чатырохпакаёвую. Для мяне гэта такое шчасце было!
— А што тады — самае страшнае няшчасце?
— Калі ансамбль пакідаюць сапраўдныя таленты. Пасля такіх страт неаднойчы заракалася: усё, сыду. А потым, здараецца, ці ліст хтосьці з прыхільнікаў дашле, ці нават верш у наш гонар — і разумееш: трэба працаваць.
— Ці ж можна рукі апускаць? За вашымі плячыма столькі творчых перамог! Адны толькі гастрольныя маршруты чаго каштуюць!
— Так, дзе мы толькі ні выступалі! У многіх краінах нас усё прасілі паказаць на карце, дзе ж ваша Беларусь. А да аднаго з нашых замежных выступленняў там нават такую афішу зрабілі: карта, на ёй праз увесь ліст напісана “Еўропа”, а ў цэнтры — Мінск. Шкада, што ў час рамонту будынка філармоніі практычна ўсе плакаты, афішы, многія іншыя рэчы бясследна зніклі — згубіліся дзесьці падчас пераездаў. Але было і тое, што як “рэчавы доказ” звезці з сабой немагчыма. Памятаю, выступалі мы ў Амерыцы ў адным з оперных тэатраў — два канцэрты запар: а 12-й і а 18-й. Пад’язджаем да тэатра, а там праз увесь франтон вялізны банер — бясконцая чарада маіх дзяўчат з раскрытымі фартухамі. Адкуль, думаю, яны такое ўзялі? Няма ў маіх нумарах такой доўгай лініі: у нас сцэны на яе не хопіць. Прыглядаюся, а яны ўзялі адзін з нашых здымкаў, “працягнулі” яго ўздоўж за кошт ягоных копій — і атрымаўся “новы танец”!
Ці ўзгадаю 1979 год. Выстава дасягненняў народнай гаспадаркі Савецкага Саюза ў Лондане. Абралі нас туды, можна сказаць, выпадкова. Камісія з Масквы, якая павінна была рабіць адбор, у першы вечар свайго прыезду патрапіла на наш канцэрт. І адразу вынесла рашэнне: вы нам падыходзіце. Нас тады вылучаў акурат гэты сінтэз: танцы, спевы, інструментальная група. Сёння па такім прынцыпе існуюць многія калектывы, а на той час гэта было ў навіну. Паглядзеўшы нашы выступленні, праз два гады па такім сінтэтычным шляху пайшоў расійскі ансамбль “Русь”, іншыя творчыя аб’яднанні. Ну, а на ВДНГ у Лондане мы зрабілі фурор. Спачатку ўсё было вельмі напружана, нервова. На мяжы “арыштавалі” нашы касцюмы, і мы першыя дні былі простымі гледачамі. Публікі амаль не было. Але потым — колькасць наведвальнікаў расла як снежны камяк. Мы выступалі штодзень — па два, а то і тры разы. Нам гаварылі, што гэта будуць сціслыя 15-хвілінныя выхады, але мы павезлі праграму на два аддзяленні, бо яшчэ павінен быў адбыцца канцэрт у Нотынгеме — горадзе-пабраціме Мінска. І я, заўважыўшы цікавасць публікі, пачала штораз вар’іраваць спалучэнне нумароў, каб нашы прыхільнікі, пагуляўшы па выставе і вярнуўшыся да нас, маглі ўбачыць штосьці новае. Сама выстава была аздоблена з размахам, вельмі відовішчна. Побач з нашым павільёнам усталявалі бярозу — што называецца, “ва ўвесь рост”, елку, паставілі чучалы зубра, ваўка, зайчыка — не адрозніш ад жывых. А побач, праз масточкі цераз роў з вадой, змяшчаліся вакальны ансамбль з Грузіі і Дом мод з Масквы. Яны ўвесь час, як і патрабавалася, паўтаралі запланаваную праграму. А мае артысты, акрамя ўсё новых нумароў, яшчэ імправізавалі, зыходзячы з прапанаваных абставін. Знакаміты Фёдар Балабайка — той увогуле пачаў свайго “каня” паіць у тым ірве. Натоўп ля нас збіраўся — не ўціснуцца. Такой папулярнасцю на ўсёй ВДНГ карысталіся хіба замарожаны маманцёнак і касмічны рыштунак Гагарына. На наша выступленне прыходзіла нават Маргарэт Тэтчар, потым руку мне паціскала.
— Вось адсюль, калі ласка, больш падрабязна.
— Неяк мне гавораць: “Заўтра вам трэба быць да 9-й гадзіны, прыйдзе Маргарэт Тэтчар”. — “А хто гэта?” Яна тады яшчэ толькі-толькі да ўлады прыйшла, я прозвішча не паспела “вывучыць”. Дый думаю сама сабе: ну, якое можа быць выступленне а 9-й раніцы? Ды перад “першай лэдзі”, якая спачатку ўвогуле хацела тую выставу забараніць, але давялося б выплочваць вялікую няўстойку, бо ўсё ўжо было збудавана і падрыхтавана. Аднак і праўда — прыйшла, дакладна ў азначаны час. І была ў захапленні! А потым у тамтэйшай прэсе з’явіліся публікацыі пра той яе візіт. На пытанне, што яна больш за ўсё ўпадабала на выставе, Тэтчар адказала: “Маманцёнак Дзіма, касмічны павільён і “Харошкі”. Дарэчы, гэта была далёка не адзіная сустрэча “на вышэйшым узроўні”. У Фінляндыі на нашых канцэртах быў тагачасны прэзідэнт той краіны Уга Кеканен. У 1977-м мы выступалі для караля Іарданіі Хусэйна. Мы тады былі на гастролях у Сірыі, і адтуль, паглядзеўшы канцэрты, нас тэрмінова перавезлі ў іарданскую сталіцу Аман, у вялізны культурна-спартыўны цэнтр караля Хусэйна. Збудаванне — штосьці накшталт нашай “Мінск-Арэны”. Я нават спужалася: хто ж яго запоўніць? За горадам — скрозь пустэча. На чым яны даедуць? “Трамваі”, што называецца, не ходзяць. А потым як сталі з’язджацца туды на машынах — ды яшчэ на якіх! У нас на той час нічога падобнага і блізка не мелася. Гэта быў урадавы канцэрт, а ў наступны дзень мы працавалі для простай публікі — дык увогуле народ стаяў у праходах, бо месцаў не хапала. А ўжо колькі інтэрв’ю бралі ў замежжы ды змяшчалі на першых палосах — як галоўную падзею. Дый Пётр Машэраў, тагачасны лідар Беларусі, двойчы быў на нашых канцэртах, сядзеў у правай ложы.
А з Крамлёўскім палацам аднойчы непаразуменне выйшла. Папрасілі “Харошак” паўдзельнічаць у адным гала-канцэрце. І я адправіла туды нумар “Таўкачыкі”, разлічаны на тры пары. А мне арганізатары тэлефануюць: “Вы што, з глузду з’ехалі? Мы разлічвалі, што вы ўсю сцэну запоўніце, а тут тры пары. Мы іх адправім назад!” Тагачасная дырэктар, якая з імі паехала, ледзь не на каленях стаяла, каб іх усё ж выпусцілі на сцэну. А ўжо як яны выйшлі, як першы раз топнулі, дык зала адразу пачала падтрымліваць у такт — і так увесь нумар да канца.
— У чым жа сакрэт — мабыць, у энергетыцы?
— Прымусіць артыстаў скакаць ды вярцецца — праца невялікая. А ўкласці ў нумар глыбінны сэнс, палітру зменлівых эмоцый, а не адно “радасць праз край” — куды больш складана. Вы ж ведаеце маю праграму “Беларусы” — я ледзь не ўсё жыццё яе выношвала. І так практычна з кожным нумарам: у любы рух укладзена вельмі шмат. “Харошкі” — той рэдкі калектыў, які выклікае фурор не толькі віртуознымі, але і павольнымі лірычнымі нумарамі. Рэпертуар у нас — неабсяжны. І хочацца захаваць яго, пакінуць пасля сябе ў добрым стане. Бо калі Украіну пазнаюць па гапаку, дык Беларусь — па “Харошках”.
— Сёння ўвесь свет ведае, да прыкладу, ірландскі танцавальны фальклор — найперш праз ансамбль Riverdance. Ці можа быць штосьці падобнае з беларускім танцам — праз тыя ж “Харошкі”?
— На гэта патрабуюцца мільёны. У 2002 годзе мы выступалі ў Амерыцы, аб’ездзілі чатыры штаты, пабывалі і ў Лос-Анджалесе, і ў Лас-Вегасе. Дык нам там сказалі: вы больш цікавыя, чым той жа Riverdance. Бо ў іх усё надта аднолькава, аднапланава, а ў вас — такая разнастайнасць! Як мы прыехалі, мне адразу сказалі: калі на ваш канцэрт прыйдзе такі і такі знакаміты крытык, дык нават калі ён напіша пра вас усялякую брыдоту, вы адразу станеце вядомымі. А ён напісаў столькі добрага і цікавага! Убачыў у нашых нумарах нават тое, пра што я і не здагадвалася. Позірк звонку, а тым больш з пункту гледжання іншай нацыянальнай культуры, заўсёды крыху іншы — і гэта цябе развівае. Пасля той паездкі павінен быў быць заключаны кантракт на пяць гадоў. Прыязджаем дадому — праверка: дзе грошы? Разбіраліся не толькі з намі — падключылі Інтэрпол, пачалі “трэсці” нашага амерыканскага імпрэсарыа (а ён нас папярэджваў, што тая паездка будзе пробнай — не столькі дзеля цяперашніх грошай, колькі на будучыню). У таго здарыўся сардэчны прыступ, ён памёр — і нашы пяць гадоў кантракта сышлі разам з ім. А ў мяне тады дзве трэці калектыву сышлі: каму тыя “разборкі” будуць даспадобы?
— Дзіўна, што ваш калектыў дагэтуль не мае звання Нацыянальны. Вы не займаліся гэтым пытаннем?
— Яшчэ як займалася! Званне ж дае не толькі прэстыж, але і магчымасць павысіць заработную плату. Склалі паперу, дзе тлумачылі, што “Харошкі” і былі заснаваныя, каб захоўваць, развіваць, папулярызаваць нацыянальныя багацці. З гэтым лістом я хадзіла па ўсіх міністэрствах: працы, фінансаў, вядома, культуры. Паўсюль са мной быццам пагаджаліся, але распараджэнне не падпісвалі. Добра, што хаця б пагаджаліся! Бо ў савецкія часы адзін чыноўнік на мае просьбы сказаў: “Што ты мне тут песні спяваеш? Танцаваць — не працаваць”. А тут хаця б пагаджаліся. Праўда, так і не падпісалі — затое далі дадаткова дзесяць штатных адзінак. І тое было добра! Ну, а зараз у выніку аптымізацыі аказаліся скарочаныя 26 штатных адзінак — гэта ж палова складу! Я ледзь выжыла пасля такога ўдару. А збірала ж я свой калектыў па кроплях. Спачатку быў невялікі гурт. Потым штатны расклад паступова павялічваўся: на дзесяць адзінак, праз пэўны час — яшчэ на дзесяць. І раптам — гэткае скарачэнне. З-за гэтага “абрынуліся” такія праграмы, як “Беларусы”, “Полацкі сшытак”, “Бывай, ХХ стагоддзе!” У тым выглядзе, як яны задумваліся, цяпер іх паказаць немагчыма. Засталіся некранутымі хіба асобныя нумары, разлічаныя на малую колькасць удзельнікаў. Зараз я перарабіла “Зімачку” і “Вясну”, што ўваходзілі ў праграму “Беларусы”. Да кожнага з блокаў дадала новыя нумары, каб атрымаліся дзве асобныя праграмы — кожная працягласцю па гадзіне. Але ўсё роўна — мы змаглі паказаць іх цалкам не больш як па два разы. А між тым, праграма “даспявае”, калі праходзіць добрую “абкатку”, калі пакажаш яе разоў дзесяць. Так, тыя ж “Беларусы” былі “невыязнымі” — найперш, з-за сваёй масавасці, звязанай з дадатковымі выдаткамі пры пераездах. Для падобных праграм патрабуецца стацыянарная сцэна, бо гэта — практычна тэатр. І ў свой час я неаднаразова ставіла пытанні аб вылучэнні нашаму калектыву свайго памяшкання, каб можна было ладзіць не толькі канцэртныя праграмы, а суцэльныя спектаклі, праводзіць шырокую асветніцкую, а таксама даследчую працу. Гэту думку я выказвала кожнаму міністру культуры і іншым дзяржаўным чыноўнікам. Бо тыя ўмовы, у якіх мы працуем, зусім не садзейнічаюць развіццю калектыву і, шырэй, мастацкаму асэнсаванню нацыянальнай танцавальнай культуры. У нас маленькі балетны клас, у якім не разгарнуцца. А такія нумары, як, да прыкладу, “Вясновыя скокі” ці “Каляда” — гэта ж буйныя масавыя сцэны, насычаныя тэатральнасцю. Як іх у такіх умовах можна нармальна “развесці”, адрэпетаваць? Разумею, што тую планку, якой мы дасягнулі за сорак гадоў існавання калектыву, зніжаць нельга. Але ў цяперашніх умовах гэта робіцца ўсё больш складана. Справа ж не толькі ў памяшканні — у заробках таксама. Пры ўсіх тых скарачэннях, пра якія я казала, такога гаротнага становішча з заробкамі, як цяпер, здаецца, яшчэ не было.
— Чым большы артыст, тым меншы заробак?
— Ды тут не да смеху! Танцавальная прафесія не патрабуе дасканалага ведання замежных моў — язджай, куды запросяць. Вось і атрымліваецца: з аднаго боку — Кітай, дзе вялікі попыт на нашых артыстаў. З другога — Берлін, ля якога адкрылі парк, пабудавалі пляцоўку і робяць выступленні для турыстаў. Дык там пераважна — мае артысты. Бо там ім плоцяць ад тысячы еўра. А ў мяне яны атрымліваюць — ад 150-ці беларускіх рублёў. І як, скажыце, канкураваць?
— Выступаць у замежжы “для турыстаў” усім калектывам.
— Дык такое ж і сапраўды было — і неаднойчы! І ў Еўропе, і ў Санкт-Пецярбургу праводзіліся летнія канцэрты для турыстычных груп — і нас туды запрашалі. Каб не тыя запрашэнні — у прыватнасці, у тады яшчэ Ленінград, у нас не было б ні гістарычнай праграмы “Полацкі сшытак”, ні “Бывай, ХХ стагоддзе!” Летні “неканцэртны”, асабліва ў Беларусі, час, калі ўсе займаюцца лецішчамі ды гародамі, мы толькі гэтымі гастролямі і жылі. Нас сялілі ў вялізным гатэлі “Ленінград”, там жа была зала, дзе мы выступалі, і тую сцэну мы выкарыстоўвалі па адным-два месяцы, бо яна цалкам была ў нашым распараджэнні. Зранку ставілі новыя нумары, рэпеціравалі, увечары — выступалі. Потым адчыніўся другі такі гатэль — “Пулкава”, таксама са сцэнай, і мы працавалі там. Менавіта тады і ставіліся новыя праграмы, бо там, на гастролях, былі для гэтага ўмовы.
— Дык, можа, і нашым турыстычным арганізацыям падказаць, каб зрабілі штосьці падобнае?
— Самае цікавае, што навучыліся мы працаваць на турыстаў спачатку дома! Яшчэ ў савецкі час тры гады запар такія канцэрты ладзіліся ў нашай філармоніі. Да нас ездзілі цягнікамі палякі — і практычна ўсе яны потым ішлі ў філармонію на канцэрт, а ў антрактах беглі ў закуліссе дэфіцытам гандляваць. Але потым гэта сышло, і мы пераключыліся на Ленінград. Далей такія ж запрашэнні былі ў Італіі — непадалёк ад Венецыі, у іншых мясцінах, дзе ёсць вялікія залы. Такія гастролі давалі значны прыбытак (заробкі заўжды былі маленькія — менш, чым у іншых калектываў): артысты ж умеюць нават на сутачных эканоміць, беручы ежу з сабой.
А цяпер як утрымліваць? Дрэнна і тое, што большасць артыстаў “падпрацоўвае”, дзе толькі можна. Нават там, дзе я не хацела б іх бачыць: дзяўчаты могуць таньчыць у начных барах, хлопцы — працаваць там барменамі, а яшчэ яны ўсталёўваюць вокны, дзверы, столі, клеюць шпалеры, па начах становяцца таксістамі. А ў кожнага свае складанасці: хворая маці, якую трэба даглядаць, сястра з малым дзіцём, якая засталася адна, іншыя жыццёвыя праблемы. Мне іх вельмі шкада, бо калі бачыш адоранага чалавека, адразу бачыш і ягоныя перспектывы. Але… ён не можа займацца адно творчасцю — і марнуе час, сваю маладосць ды здароўе на тое, за што плацяць. Ці гэта не разбазарванне талентаў?
А між тым, у нас працуюць папраўдзе “мультыартысты”. Яны сумяшчаюць не толькі інструменты, валодаючы адразу некалькімі, але і жанры — могуць і таньчыць, і на музычных інструментах іграць, і спяваць. Адначасова! Нават у ансамблі Маісеева гармонікі — камуфляжныя: той, хто ўпрысядку скача, на ім граць не ўмее. А ў нас усё гэта сумяшчае адзін чалавек — так, як гэта было ў народзе. І ў нас ужо пяцёра такіх гарманістаў-танцораў! Гэта і надае нашаму калектыву адметнасць, рысы сапраўднай народнай культуры. Калі ў 1970-я пачынала “адкопваць” старадаўнія народныя прылады, на якіх гралі, з мяне смяяліся: маўляў, няўжо нармальных інструментаў не хапае? Дый артысты не надта былі радыя, нават спрачаліся: “Мы кансерваторыю заканчвалі, а вы нас невядома на чым граць вымушаеце!” Асабліва гэта тычылася раслінных інструментаў — “кменаў”, як мы іх называлі: разнастайных каласкоў, чарота, багуна. Сёння такое не ў навінку, а тады многія ўспрымалі іх за нейкі цырк. Даводзілася пераконваць, што іначай нумар зусім не так глядзецца будзе, многае страціць. І сапраўды — у замежжы такія інструментальныя ўстаўкі карысталіся неверагодным попытам, збіралі ў закуліссі суцэльныя натоўпы скептыкаў і проста цікаўных. Усім не цярпелася праверыць, ці не падман усё гэта — муляж ды фанаграма: ну, як могуць тыя каласкі гучаць? У той час якраз пачалі фанаграмы распаўсюджвацца, а ў нас заўсёды ўсё было жыўцом — вось і не верылі, пакуль мы ім асобна на кожным такім “кмене” не сыграем.
— Музыка сапраўды адыгрывае вялікую ролю і ў вашых пастаноўках, і, шырэй, ва ўсёй дзейнасці калектыву.
— Пачнём з таго, што яна мяне натхняе. Калі атрымліваецца добрая музычная кампазіцыя, я адразу ўспрымаю яе як тую “застаўку”, ад якой можна адштурхоўвацца і працягваць фантазіраваць далей, нават ствараць іншыя кампазіцыі, блізкія паводле тэматыкі. Здаралася і такое, што нейкую музычную кампазіцыю я далучала ў праграму ў якасці “інтэрмедыі” — каб крыху “разбавіць” танцавальныя нумары, асабліва калі народу не хапала: трэба ж артыстам хаця пераапрануцца! А пасля аказвалася, што тыя “ўкрапванні-дадаткі” становяцца аднымі з самых любімых у публікі. І я пачынала ставіць на іх харэаграфію. Потым смяялася: маўляў, бачыце, як трэба ставіць “падтанцоўкі”! Вось зрабіла “падтанцоўку” — а тая стала асобным нумарам. Зрабіла другую — тое ж самае.
На цяперашні час у нашым калектыве сабраліся папраўдзе цудоўныя музыканты. Многія працуюць яшчэ і ў іншых арганізацыях, выкладаюць, але ў ансамблі, як яны самі мне гавораць, “кайфуюць”. Бо на тое, што я ім прапаноўваю, яны спачатку шырока вочы расплюшчваюць: няўжо гэта магчыма? А потым робяць — і робяць цудоўна. Зараз і вакалістка выдатная да нас прыйшла. Ці надоўга? Не ведаю…
— Выхаванцы вашай школы-студыі, што існуе пры “Харошках”, нядаўна паказвалі ў філармоніі суцэльную праграму — штогадовы справаздачны канцэрт. У свой час вы адкрывалі гэту школу, бо адчувалі недахоп прафесійных кадраў?
— З самага пачатку, калі я яшчэ толькі стварала калектыў, дык арыентавалася на Ігара Маісеева, з якім асабіста была знаёмая. Ён вельмі любіў наш ансамбль! Калі мы выступалі ў Маскве, заўжды прыходзіў на нашы канцэрты, нават ва ўзросце больш за сто гадоў. Проста так пераканаць яго, што ты штосьці можаш, — складана: ён далёка не ўсіх вітаў. А мяне падтрымаў, прычым у самы складаны момант. У нас жа першае дзесяцігоддзе ўвогуле не было аніякага памяшкання. І нам яго не збіраліся даваць! Чакалі, калі калектыў “разваліцца” ці, можа, я сама сыду, каб можна было пытанне закрыць. А Маісееў сваім аўтарытэтам дапамог. Але ж я і без таго ў яго заўжды вучылася, як трэба справу ладзіць. Ён, дарэчы, заўсёды казаў: маісееўцы будуць жыць столькі, колькі будзе існаваць школа Маісеева. Быў час, у нас памяшканне школы-студыі адабралі. Потым я студыю аднавіла, але нармальна працаваць, па сутнасці, няма дзе: у адной зале не размінуцца. Зранку — рэпетыцыі ансамбля, пасля абеду — групы школы-студыі. А ў тым балетным класе няма ні вокнаў, ні добрай вентыляцыі. І што рабіць? Быў час, для школы-студыі вылучылі паверх у адным з будынкаў. Па маёй просьбе прыбралі калоны ў зале, каб там можна было займацца харэаграфіяй. Мы тое памяшканне ўжо добра абжылі, я туды і сцэнічныя строі, і сваю ўласную бібліятэку па харэаграфіі перавезла. А потым вяртаемся неяк з гастроляў — нас чакае астранамічная сума за арэнду, якую раней аплочваў Мінгарвыканкам. Я кінулася ў розныя інстанцыі, быццам бы пайшлі насустрач. Але… замест нашых педагогаў прызначылі іншых, скарацілі класіку, увялі танец жывата, эстрадныя кірункі. Ці гэта мая студыя? Так і скончылася тая эпапея з уласным памяшканнем. Але тыя, хто ў мяне працуе — з любоўю да радзімы, з павагай да народных традыцый, — гэта найперш нашы выхаванцы, са студыі. Прыходзяць, вядома, і іншыя, але рэдка хто з іх застаецца працаваць тут да пенсіі. Бо складана, цяжка. Добра падрыхтаваныя хлопцы бываюць з Гродзенскага каледжа мастацтваў, але дзе ім тут жыць? І як карміць сям’ю? Мінчане — і тыя сыходзяць, ледзь толькі штосьці знойдуць. Зараз увогуле перастала прымаць у калектыў кагосьці збоку: не мае сэнсу. Бо застаюцца хіба “хворыя”, як і я, на гэту працу.
— На сайце вашай школы-студыі пазначана, што навучанне вядзецца паводле вашай аўтарскай праграмы. Ці была яна выдадзеная, надрукаваная, запісаная на відэа? Наколькі ўвогуле яна даступная іншым выкладчыкам — у тых жа школах мастацтваў? Бо на вашы выступленні некаторыя кіраўнікі ўвесь свой дзіцячы калектыў прыводзяць, нават з іншых гарадоў прывозяць (бачылі, як з Салігорска ехаў аўтобус школы мастацтваў), каб паглядзелі, як трэба танцаваць.
— Усё гэта цудоўна, але школы мастацтваў папросту не змогуць працаваць так, як “Харошкі”. Бо ёсць розныя ўзроўні навучання: для прафесіяналаў высокага рангу, для аматараў. Мы даём сваім выхаванцам вельмі рознабаковыя веды: акрамя заняткаў народным танцам і балетнай класікай, у нас выкладаецца, да прыкладу, гісторыя харэаграфіі, сцэнічнага касцюма, вучым мы і насіць тыя строі адпаведна з эпохай. Адным словам, рыхтуем будучых артыстаў менавіта для свайго ансамбля, з “папраўкай” на яго творчую дзейнасць. Але апошнім часам да нас зачасцілі тыя ж расійскія харэографы, нават з Санкт-Пецярбурга — маўляў, на майстар-класы, па абмене вопытам. Прыходзяць на рэпетыцыі, цікавяцца, штосьці пераймаюць. Ды часам ім папросту няма дзе ні сесці ні ўстаць. Для сапраўднага развіцця ўсяго гэтага патрэбна, паўтаруся, хаця б памяшканне…
— Як вы ўвогуле ставіцеся да аматарскага руху? Некаторыя калектывы, як можна заўважыць, пераймаюць штосьці з вашых пастановак.
— Аматарскую дзейнасць я заахвочваю. Да мяне часта прыходзяць з падобнымі просьбамі: маўляў, нам вельмі падабаецца ваша “Весялуха”, мы хочам, каб яна была і ў нашым рэпертуары. Я ў такіх выпадках адказваю: “Паспрабуйце”. — “А можна вашу музыку?” — “Можна”. Нават кампакт-дыскі даю з запісамі. Але я сутыкалася і з іншымі варыянтамі, калі мы працуем, да прыкладу, у гала-канцэрце, і мае артысты, застаючыся за кулісамі паглядзець на іншых, прыбягаюць узрушаныя: “Валянціна Іванаўна, вы толькі паглядзіце, што на сцэне робіцца! Яны ўзялі нашу музыку з аднаго нумара, харэаграфію — з другога, касцюмы — з трэцяга”.
Я супраць такога “творчага падыходу”. Не хачу, каб хтосьці ўмешваўся ў мае кампазіцыі, штосьці ў іх перайначваў. Усе яны выпакутаваныя, і калі штосьці зроблена так, а не йначай, значыць, ёсць на тое свае мастацкія прычыны. Вас штосьці не задавольвае, хочаце “палепшыць”? Калі ласка — рабіце сваё ўласнае, а не “ўдасканальвайце” запазычанае чужое.
— Але калі праводзіць паралелі з той жа балетнай класікай, многія харэографы якраз развівалі ранейшыя варыянты. Таму сёння некаторыя шэдэўры мы ведаем у падвойным-патройным аўтарстве: да прыкладу, харэаграфія Пеціпа, Іванова, Горскага.
— Я гавару крыху пра іншае — пра само захаванне харэаграфічнай спадчыны. Калі я толькі пераехала ў Беларусь і жыла ў Магілёве, убачыла праграму Сямёна Дрэчына. Там было столькі сапраўдных перлінаў! І “Бычкі”, і “Полька-Янка”, і многае іншае. Дзе яно ўсё? Затое асобныя элементы разышліся “па руках”, і ўсе маюць быццам бы іншае аўтарства. Вось і задумваешся, што застанецца пасля цябе…
— Ці працуеце вы з новымі тэхналогіямі? Тыя ж вашы ранейшыя праграмы можна было б запісаць і выкласці ў інтэрнэт, каб людзі глядзелі. З аднаго боку, добра зроблены запіс — гэта і ёсць захаванне спадчыны. З другога, калі ўсе гэта паглядзяць і будуць ведаць, адкуль узяўся той ці іншы рух, менш будзе таго ж плагіяту, калі ваша — хтосьці выдае за сваё ўласнае.
— З гэтым у мяне складана. У свой час я знайшла адну фірму, якая якасна запісала бенефіс нашага старэйшага саліста Фёдара Балабайкі. Цяпер хачу асобна запісаць усе ягоныя нумары. Я заўжды імкнулася ставіць на пэўных артыстаў. І тая ж “Пава” ў мяне цяпер не ідзе: Фёдар Якаўлевіч перанёс аперацыю, а такога “паўліна”, як ён, пакуль не знайшла. Быў адзін добры хлапец, але як з’явіліся ў яго двое дзяцей, сышоў — з-за малога заробку. Вось “Пава” і не ідзе. Затое таньчаць яе ў аматарскіх ансамблях.
— Нават бачыла ў дзіцячым калектыве.
— Хай таньчаць! Аматарскім гуртам трэба развівацца. Увогуле, як я заўважыла, цікавасць да танцавальнай культуры сёння ўзрастае. Іншыя канцэрты, нават спектаклі, здараецца, здымаюцца, бо не раскупленыя білеты. А мы едзем — у нас паўсюль аншлагі, па ўсёй Беларусі. І людзі так прымаюць! Хаця, здавалася б, мы аб’ездзілі ўсю краіну ўздоўж і ўпоперак, нас чакаюць нанова, дый ёсць яшчэ невялікія гарады, дзе мы не пабывалі. Таму на цяперашні гастрольны тур па Еўропе ўскладаем дадатковыя надзеі.
— Ваш калектыў — бы тая птушка-фенікс: заўжды адраджаецца нанова. Жадаем вам паменш “пажараў” — лепш творчага агню!
Падрыхтавала Надзея БУНЦЭВІЧ
У сустрэчы прынялі ўдзел Надзея БУНЦЭВІЧ, Пётра ВАСІЛЕЎСКІ, Настасся ПАНКРАТАВА, Аліна САЎЧАНКА