“Я люблю пісаць рукі, ногі”
— Вы часам бераце выявы медыйных персон, і, скажам так, “пераводзіце” іх у жывапісную прастору. Наколькі для вас істотна адлюстроўваць менавіта медыйных персанажаў на сваіх карцінах?
— Цяжка ў нашым свеце пазбегнуць рэфлексіі на бягучыя падзеі, у тым ліку — з жыцця селебрыці. У свой час мне надакучылі тыя ж скандалы з Кейт Мос. Таму захацелася адрэагаваць. У мяне, дарэчы, былі і спецыяльныя праекты, прысвечаныя свету мадэлей — “Кастынг 1” і “Кастынг 2”. Яны нарадзіліся з таго, што калісьці я пабываў на фінальным паказе агенцтва “Elite Model Look” у Шанхаі і правёў 5 дзён сярод 80 найпрыгажэйшых жанчын свету: рабіў накіды, фотаздымкі. Некалькі гадоў таму "Кастынгі" і ў Мінску выстаўляліся, і за мяжой. Наогул жа, мяне заўсёды цікавіў чалавек як істота, як аб’ект.
— Асобы беларускай культуры часта трапляюць на вашы палотны?
— Ёсць нядаўнія партрэты Янкі Купалы, аб'яднаныя ў тэтрапціх. У 1980-х для Музея Максіма Багдановіча ў Гродне рабіў выявы Ларысы Геніюш, Вацлава Іваноўскага, Максіма Багдановіча. Яны і цяпер там знаходзяцца.
— Ці ёсць дэталі ў вашых работах, якія заўсёды хочацца прамалёўваць?
— У савецкія часы нас вучылі, што, калі робім карціну на замову, рукі персанажаў можна “хаваць” у кішэнях, а на ногі надзяваць боты альбо лапці, бо гэтыя дэталі вымагалі часу і пэўнай канцэнтрацыі для іх рэалістычнасці. Дык вось, я наадварот люблю пісаць рукі, ногі, не пазбягаю іх.
— Чалавек заўжды займае багата месца на вашых немалых палотнах. А з чым звязаны выбар маштабу? З манументалісцкай школай?
— Напэўна, так. І — без іроніі — пагаршаецца з гадамі зрок: “рэзкасць” наводзіцца ўжо на выцягнутай руцэ. А я не люблю ў акулярах працаваць. Калісьці ж пісаў яшчэ большыя фарматы — па 5 — 6 метраў…
“У мяне нават палітры няма”
— Вы неаднойчы казалі ў інтэрв’ю, што ў сусветным мастацтве існуюць дзве тэмы — каханне і смерць. З гэтага вынікае, што, уласна кажучы, чалавек не змяняецца, свет не змяняецца… А навошта ў нязменным свеце і з нязменным чалавекам змяняцца мастаку?
— Я і цяпер “падпісваюся” пад гэтымі словамі. Так, асноўныя тэмы — каханне і смерць, а астатняе — адгалінаванні. І, па сутнасці, толькі яны застаюцца актуальнымі.
— Адсутнасць глабальнага стылю — адсутнасць глабальнай ідэі ў чалавецтва?
— Свет стаў вёсачкай у час інтэрнэту, таму адна глабальная ідэя не можа аб’яднаць свет. Ідэі спрачаюцца, і гэта, канешне, трывожна.
— Але ўсё роўна інтэрнэт, напрыклад “Фэйсбук”, патрабуе імгненнага рэагавання: “лайк”, каментарый… Вось вы — мастак хуткага рэагавання на нейкую падзею?
— Штосьці варта і абдумаць. Нам казалі “манументальнае мастацтва — самае маментальнае”.
— У вас адчуваецца майстэрства, вельмі пазнавальны стыль. Не страшыць, што на нейкім этапе гэта пазнавальнасць са здабытку пераўтворыцца ў штамп?
— Пазнавальнасць для мяне не камплімент. Я стараюся ўсё ж такі змяняцца. Гэта ўменне — нашмат цяжэйшая справа, чым заставацца прыхільнікам свайго некалі выпрацаванага почырку. Напрыклад, у 1990-я ўвогуле забараніў сабе маляваць людзей, займаючыся абстракцыяй, і толькі ў пачатку “нулявых” вярнуўся да фігуратыўнасці. Я рысавальшчык, а не жывапісец. У мяне нават палітры няма. Мае творы — “падкрашаныя” рысункі. Колер як пластычны складнік адыходзіць на другі план.
— Фігуратыўнасць — сусветны трэнд альбо чыннік вашага самаразвіцця?
— 16 гадоў таму, напэўна, гэта не было сусветным трэндам. Але была ўнутраная прага да фігуратыўнасці, што і дазволіла вярнуцца да яе на іншым узроўні. Быў перапынак — амаль што 10 гадоў, і я шмат чаго зразумеў у іншым, так бы мовіць, складніку. Гэта як спіраль — прыйшоў іншы віток, трошкі вышэйшы. Перапынак, урэшце, стаўся карысным для мяне.
— Творы манументаліста Грыневіча ў прасторы Гродна захаваліся?
— Рабіў шмат роспісаў, фрэсак, вітражоў (яны, у асноўным, і захаваліся) у прафесійных вучылішчах, бальніцах, паліклініках, калі працаваў на мастацкім камбінаце. Вітраж — такая тэхніка, якую цяжка зрабіць непрыгожа. Каб замовы былі, я і зараз з задавальненнем рабіў бы іх…
— Скажыце, а гэта звычайная практыка, калі мастак-манументаліст прыходзіць з часам у жывапіс, таму што няма замовы на аб’екты, а потым гэта становіцца яго другой (калі не першай) натурай?
— Магу назваць чалавек з дваццаць манументалістаў, якія займаюцца жывапісам. Многія пасля інстытута сыходзілі ў жывапіс або ў выкладчыкі, бо ўладкавацца на мастацкі камбінат і здабыць замову было няпроста. Я хацеў хутчэй рэалізавацца, таму не мог дачакацца, калі скончу інстытут, каб з’ехаць у Гродна. Напэўна, школа была сапраўды някепская на манументальным аддзяленні і больш “рухавая” ў жывапісным сэнсе.
“Прычасаныя” гарады
— У Мінску прайшоў фестываль “Vulica Brasil”, дзякуючы чаму з’явіліся роспісы, графіці на прамысловых, грамадскіх і жылых будынках. Манументальнае мастацтва змяніла форму — да яго прыйшлі аматары з пэўным узроўнем майстэрства, уласным стылем... Мастацтва гэта ці не мастацтва?
— У ідэале для стрыт-арта і графіці эскіз не замаўляецца. Яго ўвогуле не павінна быць. Толькі — імправізацыя, прычым з небяспекай, што цябе міліцыя возьме. На фестывалях жа прадстаўлены варыяцыі манументальнага мастацтва. Калісьці тое называлася суперграфікай — адно з адгалінаванняў манументальна-дэкаратыўнага мастацтва, дзе роспіс робіцца па тынкоўцы.
— А калі пройдзе год — два, і скажуць, напрыклад, гэтыя творы замаляваць, каб зрабіць новае. На ваш погляд, гэта нармальна?
— Калі стрыт-арт — нармальна.
— Ваша стаўленне да “чалавека са свечкай”? Эскіз быў зацверджаны, а жыхарам суседніх дамоў не падабаецца…
— Работа для свайго жанру, вядома ж, моцная. І ў мяне быў падобны выпадак. Два гады таму прымаў удзел у брэсцкім этапе арт-праекта “Zabor”, які праходзіў напярэдадні 9 мая. Напісаў трыпціх “Роля”, прысвечаны Чарлі Чапліну. Мясцовыя ўлады сказалі, што тую частку, дзе Чаплін да Гітлера падобны (а ён і сапраўды высмейваў яго ў стужцы "Вялікі дыктатар"), на 9 мая здымуць, каб не траўмаваць пачуцці ветэранаў. А здзівіла мяне тое, што абуралася моладзь. У інтэрнэце было каля 300 водгукаў, і я пра сябе прачытаў усё, што толькі можна.
— Наколькі патрэбны гарадской прасторы стрыт-артаўскія малюнкі?
— Мы ўсім у свеце вядомыя чысцінёй сваіх гарадоў. Што Мінск, што Гродна — як у аптэцы, такія вось “прычасаныя” ў нас… Хочацца ж трошачку дадаць аўтэнтычнасці і артыстычнасці. Нядаўна я быў каля прасторы “ЦЭХ” на мінскай вуліцы Кастрычніцкай, дык графіці там натуральна выглядаюць. Нават кавалачак Нідэрландаў нагадваюць. Старыя будынкі заводаў і сапраўды трэба неяк прыстасоўваць, упісваць у кантэкст сучаснасці і тут стрыт-арт толькі ў дапамогу. У Мінску ж і сапраўды не хапае кавалачка натуральнай прасторы, дзе, разам з тым, моладзі можна нестандартна правесці час.
— Ёсць цікавая думка ў адным з твораў Умбэрта Эка, што існуюць упэўненыя ў сабе гарады і не ўпэўненыя. Жыхары апошніх пытаюцца ў турыстаў “Як вам наш горад?”, першых — не перапытваюць нават, бо ён для іх — найлепшы. Як вы лічыце, да якой катэгорыі адносіцца Гродна?
— Гродна адносіцца да ўпэўненых гарадоў. Апантаныя гродзенцы будуць даказваць, што гэта самы лепшы горад. І яны будуць мець рацыю. Не сакрэт, што горад захаваў сваю старадаўнюю інфраструктуру. Галоўны аргумент — у Гродне жылі каралі, у ім ёсць замкі. Вось дзе ў Мінску каралеўскі замак? Але Мінск зараз “адцягвае” ўсё самае лепшае з вёсак і малых гарадоў. У 9-мільённай краіне наяўнасць 2-мільённага мегаполісу — раскоша.
— У адным з інтэрв’ю вы ўзнялі тэму мастацкай адукацыі ў Гродне. Ці змянілася сітуацыя?
— Кардынальна ў параўнанні з савецкім часам. Па-першае, з’явілася шмат мастакоў, якія займаюцца рэпетытарствам і паспяхова рыхтуюць вучняў да паступлення ў Акадэмію мастацтваў. Але з нашага рэгіёну едуць вучыцца не толькі ў Мінск, але і за мяжу. Раней цяжка было пазбегнуць лесвіцы з мастацкага вучылішча (альбо школы-інтэрната, дзе я навучаўся), Тэатральна-мастацкага інстытута і мастацкага камбіната. Цяпер многіх маладых мастакоў, якія скончылі Гродзенскі дзяржаўны каледж мастацтваў або Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы, не цікавіць саюз мастакоў. Чаго ён паедзе ў Мінск? Ён стане “прабівацца” ў Варшаву (думаю, нічога кепскага ў тым няма, ды і глабалісцкі свет не зменіш) або застанецца ў Гродне. Цяпер ёсць годная мастацкая школа і ў Ваўкавыску: я з гэтага краю, з гарадскога пасёлка Краснасельскі.
— Бывае так, што самаізаляцыя, “закрытасць” краіны выпрацоўвае сістэму каштоўнасцяў, якія потым запатрабаваны ў свеце, што можна пабачыць на прыкладзе з Японіяй. Можа, у беларусаў ёсць патрэба адмыслова “зачыніцца”?
— Думаю, мы павінны быць наадварот выключна адкрытымі свету. Тым больш беларуская мастацкая школа больш разнастайная і менш “закамплексаваная”, чым шэраг заходніх.
— Тыцыян усё жыццё пражыў у Венецыі. Потым ён прыехаў у Рым і сказаў: “Каб я прыехаў у Рым маладым, то быў бы іншым мастаком…” Вы не думаеце, што варта рэгіянальным школам сябе ў большай ступені паважаць і ў меншай ступені арыентавацца на сталіцу?
— Калі мы будзем арганічным спалучэннем рэагаваць на сусветныя тэндэнцыі праз прызму беларускага кантэксту, то і будзем у пэўным сэнсе цікавымі свету.
— Вы казалі, што з аднаго боку, моладзь з’язджае ў Варшаву, а з іншага, няма і “ўключанасці” беларускіх мастакоў у еўрапейскія тэндэнцыі…
— Ніколі Беларусь не была прадстаўлена на швейцарскім кірмашы “Арт-Базэль”, дзе да мастацтва падключаюцца і камерцыйныя моманты… Не памятаю, каб беларускія мастакі выстаўляліся "сольна" ў буйных еўрапейскіх музеях... Разам з тым, па вялікім рахунку, нас у свеце ведаюць. Парадокс, але так і ёсць!
— У Віцебску існуе Цэнтр сучаснага мастацтва, Нацыянальны цэнтр сучасных мастацтваў працуе ў Мінску. Напэўна, у Гродне аналагічнай структуры не хапае?..
— Вядома. Апроч таго, да прыкладу, у Гомелі, Карцінная галерэя Гаўрылы Вашчанкі выконвае функцыі мастацкіх музеяў: ёсць калекцыі і залы для зменных экспазіцый, робяцца закупкі…У Гродне ж ёсць столькі палацыкаў і добрых будынкаў! Скажам, у парку Тызенгаўза была камендатура — выдатны будынак, толькі адрэстаўраваць… Або Палац культуры тэкстыльшчыкаў на вуліцы Савецкай — там таксама мог бы з’явіцца мастацкі музей, не кажучы ўжо пра цэнтр сучаснага мастацтва.
“З шыяй трошачкі даўжэйшай…”
— Зараз назіраецца тэндэнцыя ў сучасным мастацтве: адсылкі да класічных сюжэтаў. Можа гэта тупік?
— Не сакрэт, што постмадэрнізм — мастацтва цытаты, эклектыкі, асэнсавання таго, што ўжо адбылося. Па вялікім рахунку, нічога новага стварыць нельга — можна толькі адрэагаваць па-іншаму. Зараз мастацтва вельмі тэхналагічнае (маецца на ўвазе не жывапіс у традыцыйным сэнсе), яно спалучаецца з апошнімі дасягненнямі навукі. І гэта добра. Напрыканцы мінулага стагоддзя чакалі новага глабальнага стылю. Напэўна, ён ужо не прыйдзе. А калі прыйдзе, то на год — два. Мы будзем жыць у перыяд гэтых пост-постэклектычных стыляў... Апошнія пяць гадоў казалі пра смерць глабальнага стылю, а апошнія паўгады — пра “рэанімацыю”. А які адказ на ваша пытанне? Магчыма, усё ж такі гэта з'ява і тупік.
— Давайце пра іншае: каго прасцей намаляваць: натуршчыцу або сына?
— Я — прафесіянал, адпаведна, для мяне няма ніякай розніцы. Да ўсіх мадэлей аднолькава стаўлюся (некаторыя нават крыўдзяцца). Умею рабіць жанчыну маладзейшай, з шыяй трошачкі даўжэйшай.
— Вашы работы спецыфічныя. Для якой прасторы яны прызначаны?
— У мяне ёсць адмысловы альбомчык на маёй старонцы ў “Фэйсбуку”, які называецца “Pictures in an interior” — другое жыццё маіх карцін у офісах, банках, жылых памяшканнях па ўсім свеце. У музеях толькі няма. Бывае, 10 гадоў карціну не бачыў, і яна ўжо становіцца чужой.
Зайздроснае становішча
— Чаго на ваш погляд не хапае для таго, каб мы больш актыўна ўключыліся ў працэсы арт-рынку?
— Канешне, фінансаў. Напрыклад, мінімальны бокс на “Арт-Базэль” каштуе 30 тысяч еўра. Ведаю, што некалькі расійскіх галерэй падавалі заяўку, але не прайшлі — ахвотных прыняць удзел у тры разы больш, чым месцаў. Ды і трэба, каб галерэя “пацягнула” ўдзел у фінансавым плане, мела пэўную рэпутацыю.
— Што можаце сказаць адносна практыкі арт-кірмашоў?
— Многія прэстыжныя кірмашы ўвогуле не працуюць з галерэямі маладзейшымі за тры гады. Цяпер шмат мастакоў едзе на “Арт-Кіеў”. Дык калі ён пераехаў у Мастацкі арсенал, падзея стала вельмі цікавай, “жывым” месцам. Адна наша галерэя ўдзельнічала ў “Арт-Варшаве”, добра, што яе аднавілі. А адзіны ва ўсёй постсацыялістычнай прасторы кірмаш праводзіўся раз на два гады ў Познані: ад Савецкага Саюза пускалі толькі дзве маскоўскія і адну пецярбургскую галерэі. А вось да “Арт-Базэлю” мы не дараслі.
— Як адносіцеся да арэнды карцін?
— У свеце ёсць такая практыка, калі ў галерэі арэндуюць карціны банк ці офіс. Праўда, я не ведаю, хто каму павінен плаціць: галерэя за прамоўшн ці банк за тое, што выкарыстаў.
— А вы сочыце за “топамі”? Ні разу не было напісана, што ваша карціна ўзначальвае “топ” самых дарагіх работ…
— Не. Я, напэўна, не самы дарагі мастак з беларусаў. І ўвогуле, на сотых ролях у нашай краіне. Затое шмат гадоў працую з швейцарскім калекцыянерам, у якога даволі вядомая прыватная калекцыя класічнага мастацтва — Альбрэхт Дзюрэр, Сандра Бацічэлі, Тыцыян, Рэмбрант ван Рэйн… Ён альбом выдаў пра мяне. Карацей, мае карціны ў асноўным знаходзяцца за мяжой.
— Як вам такое суседства з Рэмбрантам, Бацічэлі?
— Нармальна. Я гэта не афішую, праўда.
— Вы арыентуецеся на пакупнікоў? Хто ваш патэнцыйны пакупнік?
— Я знаходжуся ў зайздросным становішчы: магу маляваць тое, што мне падабаецца. І такую карціну лягчэй прадаць — гэта ўсё ж такі шчырая праца. Бачна па карціне: яна рабілася на замову або для сябе.
Пытанні задавалі Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ, Пётра ВАСІЛЕЎСКІ, Настасся ПАНКРАТАВА, Вольга РОПАТ, Сяргей ТРАФІЛАЎ
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ