Іван МАСЛЮКОЎ, рэжысёр фільма “Фартуна”:
— Для мяне — гэта ўжо чацвёртая стужка, якую здымаю за свой кошт. І, прызнаюся, першая, якой я па-сапраўднаму задаволены. Адчуваю, што вырас, што фільм атрымаўся жывым, і гэта дае мне натхненне рухацца далей. Бюджэт карціны — 2 тысячы долараў. І сёння я разумею, што з добрай, зладжанай, прафесійнай камандай можна зрабіць за 5 — 10 тысяч прыстойнае кіно. Гэты досвед і дае мне падставу гаварыць, што калі дзяржава захоча, каб у краіне быў кінематограф, яна лёгка можа гэта зрабіць. Мне падаецца, цалкам у яе магчымасцях стварэнне фонду для падтрымкі праектаў з невялікімі бюджэтамі. Падобны крок адкрыў бы шлях маладым рэжысёрам, сцэнарыстам… Ты прыходзіш са сцэнарыем, паказваеш, што ўжо зрабіў — і табе даюць грошы на канкрэтны праект. Без залішняй цяганіны і далейшых справаздач за кожную капейчыну. Урэшце, гаворка ідзе пра развіццё кінапрацэсу. Калі будзе створаны такі фонд, праектаў, падобных майму, прысутных тут рэжысёраў, з’явяцца сотні. Пэўная частка з іх, магчыма, не атрымаецца, але, упэўнены, што будуць і цудоўныя карціны. З’яўленне падобнага фонду — зусім не раскоша, а цалкам нармальная рэч.
Аляксандра БУТАР, рэжысёр карціны “Салодкае развітанне Веры”:
— Тое, што на “Лістападзе” мы ўбачылі столькі фільмаў, зробленых незалежнымі рэжысёрамі, толькі пацвярджае, што нашумелы ў Сеціве праект указа “Аб некаторых пытаннях вытворчасці фільмаў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь і стымулявання развіцця кінематографа” можа спыніць развіццё кінапрацэсу. Замінаць ход незалежнаму кіно нельга. Мяркую, на прыкладзе сёлетняга Нацыянальнага конкурсу многім гэта стала бачна і зразумела.
Па-другое, зараз прагучала думка пра таннае кіно. Я асабіста супраць таго, каб кіно было танным. Кінематограф, на маю думку, мусіць быць якасным. Гэта калектыўная справа, разлічаная на масавага гледача. Праца рэжысёра, сцэнарыста, прафесійны гук, музыка — усё каштуе грошай. Калі мы хочам прывабіць гледача, на вытворчасць патрэбныя сродкі. Так, можа не мільярды, але столькі, колькі трэба рэжысёру для ўвасаблення ідэі.
Яшчэ я супраць таго, каб кіно здымалася насуперак чамусьці — як адказ камусьці, як палітычныя спрэчкі. Кіно мусіць ісці ад сэрца, а не па нейкай замове. Калі ў цябе баліць і ты пра гэты здымаеш, — тады і будзе вынік. Інакш — сэнсу няма.
Я рабіла сваю карціну на кінастудыі “Беларусьфільм”, выйграўшы конкурс тры гады таму… Але мае стасункі з кінастудыяй так і не склаліся за апошнія гады.
Мітрый СЯМЁНАЎ-АЛЕЙНІКАЎ, рэжысёр карціны “Адной крыві”:
— Падтрымліваючы Аляксандру, хачу сказаць, што калі вышэйзгаданы праект уступіў бы ў сілу год таму, я, напэўна, не здолеў бы зняць свой фільм. А калі б пайшоў іншым шляхам і прапанаваў сцэнарый “Адной крыві” на конкурс, упэўнены, што пасля першай жа старонкі ніхто не захацеў са мной мець справу. Але я не рабіў фільм аб чымсьці заганным: у карціне ўсё даволі проста, а ідэя, закладзеная ў ёй, — пазітыўная. Усё гэта я да таго, што ўмовы, у якія пастаўлены сёння аўтар, зусім не лепшыя, і прыкра, што могуць быць яшчэ горш. У той час, як усё мусіць быць наадварот: яны павінны дапамагаць аўтару раскрывацца, а не абмяжоўваць яго. Тады і кіно акажацца шчырае, моцнае, а не падробка, выпакутаваная ў кампрамісах.
Арцём ЛОБАЧ, рэжысёр фільма “Шлях у Дамаск”:
— Я зараз працую ў дакументальным кіно, і ў параўнанні з маімі калегамі, занятымі ў ігравым кінематографе, мне прасцей. Але часцяком падчас сваёй практыкі я адчуваў, што мне не хапае ведаў. У гэтым плане вельмі ўдзячны Янушу Гаўрылюку, які ладзіць сустрэчы, майстар-класы, што дапамагаюць маладым кінематаграфістам атрымоўваць пэўныя веды, займацца самаадукацыяй. Вельмі карысным падаўся і вопыт індустрыяльнай платформы на “Лістападзе”: усё гэта важныя рэчы, якія матывуюць рухацца далей, і недахоп якіх мы адчувалі.
Аляксандр ДЗЕБАЛЮК, сурэжысёр праекта “Хранатопь”:
— Сёння глядач настолькі дасведчаны, выхаваны, развіты, што бюджэт фільма, тое, за колькі была зроблена карціна, яго ўжо не хвалюе: на першы план выходзіць рэжысура.
Цудоўна, што зараз мы ўсе пачалі здымаць сваё кіно, выдатна, што нас многа, магчыма, у будучыні мы падыдзем да пэўнай крытычнай масы, якая “стрэліць”… Але пакуль гаварыць пра гэта рана. Пытанне доступу да гледача — вось што, на маю думку, сёння з’яўляецца галоўнай праблемай для кінематаграфістаў. Я маю істотны досвед дыстрыб’юцыі незалежнага кіно і магу сказаць: сённяшняя сістэма пракату, у прыватнасці, у Беларусі, — гэта бетонная сцяна, якую нічым не прабіць. На названым рынку нас ніхто не чакае, не хоча дапускаць, і калі такую праблему не агучыць, адзінай пляцоўкай для беларускіх незалежных кінематаграфістаў застанецца “Лістапад”. Але мы ўсе разумеем: гэта мусіць быць толькі пачатак.
Андрэй КУРЭЙЧЫК, рэжысёр карціны “ГараШ” :
— Я згодны з Сашам Дзебалюком: галоўная праблема сённяшніх дзён — злучэнне беларускага кінематографа і беларускага гледача. Я не веру, што дзяржава дасць вялікія грошы на кіно. Не веру ў конкурс, які зараз існуе. Адзіны варыянт атрымаць сродкі — прывабіць гледача да свайго кіно. Я тое прайшоў са сваім “ГараШом”: было два сеансы — стала чатыры. Я не даваў бясплатных запрашэнняў. Пакінуў толькі восемь месцаў для здымачнай групы, і ўсё. Астатнія куплялі білеты — і залы былі поўныя. Я разумею, што многія з іроніяй глядзяць на мой расійскі вопыт камерцыйных карцін, але менавіта такога кшталту досвед сёння патрэбны Беларусі. І пасля падобнага ажыятажу да мяне звярнулася буйная дыстрыб’ютарская фірма. Бо, як кожная бізнес-кампанія, яна хоча такое кіно, на якое пойдзе глядач. Таму яна звярнула ўвагу на “ГараШ”. Мяркую, акурат мой мінулы вопыт і дазволіў мне ў канкрэтным праекце рэалізаваць свой інтарэс.
Андрэй КУДЗІНЕНКА, куратар праекта “Хранатопь”:
— Наконт пракату. Уся сістэма яго даўно ўжо лягла — у тым ліку, у Расіі. Ты, Андрэй, робіш поўныя залы за кошт сваёй PR-дзейнасці, а не дзеяздольнасці цяперашняй сістэмы. Яна не павінна працаваць толькі ў выхадныя — ва ўік-энды, але мусіць дзейнічаць год, два. Патрэбна, каб працавалі нейкія альтэрнатыўныя пляцоўкі, адмысловыя праграмы, што задаюць пэўны фармат работы з гледачом. Гэтаксама не ўсе фільмы маюць аказацца папулярнымі, скажам шчыра. Трэба абмяркоўваць і тое, а куды, увогуле, ідзе пракат? Такія рэжысёры, як Содэрбэрг, Скарсэзэ сыходзяць у серыялы. Адпаведна, расце колькасць камерцыйных каналаў, дзе гэтыя серыялы паказваюцца, але ў нас згаданы прыклад таксама не працуе. Таму пра тыя пытанні таксама трэба думаць. Пракат — гэта галоўны наш боль.
Мы свой праект і прыдумалі ў тым ліку таму, каб арганізоўвацца, дапамагаць адзін аднаму, паспрабаваць прабіцца да гледача. Сёння сітуацыя для рэжысёраў проста прыніжальная. Я маю досвед працы на нашай кінастудыі: на жаль, гэта была штодзённая вайна. Мне падаецца, што гэта прэцэдэнт: асноўны прадукт нацыянальнай кінастудыі — трэццясортныя серыялы для суседняй дзяржавы. Няма стратэгіі, датычнай нацыянальнага кінематографа, — скажам шчыра.
Па-другое, паміж кінематаграфістамі — адсутнасць кантактаў, злучанасці. Адзін другога не чуем, толькі праз “Фэйсбук” неяк стыкуемся. Давайце рабіць нейкія платформы, абмеркаванні… “Лістапад” — адзіны кінафестываль на краіну, а павінна быць трыццаць падобных форумаў! Давайце, мабыць, неяк адпачкоўвацца.
Андрэй КУЦІЛА, рэжысёр фільма “Госці”:
— Калі казаць пра нацыянальнае кіно, я ўпершыню за многія гады адчуў тое, што ідзе сапраўдны кінапрацэс. Сёння я магу прыйсці і пабачыць на вялікім экране фільмы беларускіх рэжысёраў, адчуць нейкія тэндэнцыі, талент. Гэта вельмі натхняе і заахвочвае.
Але што далей? “Лістапад” скончыўся, і я зноў буду вымушаны шукаць грошы на свае кіно ў статусе нейкага просьбіта. Спачатку на радзіме, а потым за мяжой — і аніякага задавальнення тут няма, паверце. Усе мы адчуваем, што даўно выспела неабходнасць стварэння сапраўднай беларускай інстытуцыі, якая б займалася размеркаваннем сродкаў для галіны. Пляцоўкі, на якой будуць ладзіцца адкрытыя пітчынгі, дзе будзе працаваць камісія, а ў яе складзе — не толькі прадстаўнікі Міністэрства культуры, а рэжысёры, кінакрытыкі, журналісты… Магчыма, з яе з’яўленнем штосьці і зменіцца. А пакуль гэта статус прыніжаных паэтаў… Шчыра кажучы, надакучыла.
Каментарый з нагоды
З просьбай пракаментаваць асноўныя прапановы, якія прагучалі на “круглым стале”, аглядальнік “К” звярнулася на наступны дзень пасля пасяджэння да Ірыны Дрыгі, першага намесніка міністра культуры Рэспублікі Беларусь.
— “Лістапад” сёлета выявіў цэлую пляяду маладых кінематаграфістаў, здольных здымаць кіно. Ці магчымы з боку Міністэрства культуры рух насустрач гэтаму працэсу?
— Мяркую, што рэжысёры, прадзюсары самі могуць рухацца насустрач дзяржаве. Бо ў нас дзяржаўная падтрымка фільмавытворчасці аказваецца на конкурснай аснове. Штогод ладзіцца адкрыты рэспубліканскі конкурс кінапраектаў, удзел у якім не абмежаваны, скажам так, арганізацыйнай формай той кінакампаніі альбо таго кінапрадзюсара, якія маюць цікавы матэрыял. Галоўнае — кінапраект, што заслугоўвае ўвагі, і здольнасць забяспечыць яго рэалізацыю. Нагадаю, што ігравыя кінапраекты ў нас фінансуюцца да 70 %, гэта значыць, што 30 % кінакампанія ці прадзюсар мусяць знайсці самастойна — зацікавіць кагосьці ў падтрымцы праекта і яго прасоўванні. Мы ўбачылі рэжысёраў, так, але і рэжысёры, паспытаўшы свае сілы, атрымаўшы пацверджанне, што яны на штосьці здольныя, зараз могуць замахвацца на больш сур’ёзныя праекты, не спыняцца ў лакальных нішах дэбютнага кіно, а выходзіць на прафесійны конкурс. Калі ў іх будуць цікавыя праекты, вартыя ўвасаблення, чаму б не аказаць падтрымку ў такім кірунку.
— Усё так, але падчас “круглага стала” з боку рэжысёраў выказвалася засцярожанасць у дачыненні рэспубліканскага конкурса. У асноўным атрымліваецца, што яго выйграюць рэжысёры Нацыянальнай кінастудыі “Беларусьфільм”. Ці магчыма такая форма падтрымкі маладых кінематаграфістаў як заснаванне адмысловага асобнага фонду?
— У фармаце правядзення конкурса ёсць такая намінацыя, як дэбютны фільм. Аб’яўляецца яна не штогадова, але адпаведная магчымасць існуе. Папярэдне вывучыўшы сітуацыю, мы бачым, што ёсць рэжысёры, кінематаграфісты, якія могуць паўдзельнічаць у згаданым конкурсе. Але ў гэтага працэсу ёсць і адваротны бок. Насцярожанасць маладых рэжысёраў, якую яны выказваюць, зразумелая. Бо выйсці на конкурс патрэбна не са сцэнарыем, а з праектам, пацвердзіўшы тым самым сваю здольнасць забяспечыць стварэнне фільма. Прычым у тыя тэрміны, якія будуць агаворвацца ў дамове паміж Міністэрствам культуры і кампаніяй-вытворцай. А гэта — вялікая адказанасць. Ці пацягнуць пэўны малады рэжысёр ці маладая кампанія такую адказнасць? Тут яны павінны ўзважыць свае магчымасці. Але ёсць і іншы шлях. Кінастудыя “Беларусьфільм” выйграе часта на конкурсе таму, што ў яе дастатковы творчы і вытворчы патэнцыял. Яна здольная выканаць тыя абавязкі, якія на сябе ўзяла. Але магчымы і такі варыянт: цікавыя маладыя рэжысёры, сцэнарысты, як ужо адзначаў дырэктар кінастудыі, могуць прыйсці на кінастудыю са сваімі праектамі. І, аб’яднаўшы высілкі, свае патэнцыялы, паўдзельнічаць у конкурсе і пры падтрымцы дзяржавы рэалізаваць сваю творчую ідэю. Альбо знайсці іншую кінакампанію, зацікавіўшы сцэнарыем, якая далей выйдзе з іх кінапраектам на конкурс, забяспечыўшы не толькі стварэнне кінапрадукту, але прасоўванне яго ў пракат. Бо мы зацікаўлены не толькі ў стварэнні фільма, але і ў тым, каб потым яго ўбачылі гледачы, тэлегледачы, каб у нашым пракаце пастаянна прысутнічаў айчынны прадукт. Каб гэта было кіно не толькі для аднаго фестывалю, але тое, якое можна будзе ўбачыць у кінатэатры, на тэлебачанні, якое стане часткай нашай нацыянальнай культуры для шырокіх глядацкіх мас.
— Нацыянальны конкурс гэтаксама падняў пытанне самарэалізацыі кадраў, якое наўпрост залежыць ад уступлення ў дзеянне нашумелага праекта ўказа “Аб некаторых пытаннях вытворчасці фільмаў на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь і стымулявання развіцця кінематографа”...
— Падкрэслю, што праекта ўказа, які патрабуецца абмяркоўваць, па якому можна штосьці гаварыць, яшчэ няма. Таму каментарыі па гэтым дакуменце — заўчасныя. Праблемы, якія існуюць, скажам, у падтрымцы кіно і ў тым, якую аддачу даюць сродкі, што дзяржава ўкладвае ў кіно, — яны ёсць. І нам хацелася б удасканаліць сістэму аказання дзяржаўнай падтрымкі. У гэтым плане мы збіраем прапановы і разглядаем пытанні ўдасканалення заканадаўства. Што з іх увойдзе ў канчатковы варыянт праекта ўказа, зараз казаць складана і заўчасна. Адно магу падкрэсліць, што мэтай дакумента, які будзе распрацаваны, з’явіцца ўдасканаленне падтрымкі і стымулявання развіцця беларускага кінематографа.
Фота Аліны САЎЧАНКА, Сяргея ТРАФІЛАВА, Юрыя ІВАНОВА, Listapad.com, з сацыяльных сетак і з архіва "К"