“Не вар­та быць тэ­атра­ль­ным Мак­До­на­льд­сам”

“У ма­ім аса­біс­тым то­пе вы­біт­ных ха­рэ­огра­фаў пер­шыя мес­цы за­йма­юць тры фі­гу­ры, — сус­тра­каю на па­ка­зе ба­ле­та бе­ла­рус­ка­га ха­рэ­огра­фа Дзміт­рыя За­лес­ка­га, — Іржы Кі­лі­ан, Аха­да На­ха­рын, і… Анжэ­лен  Прэ­ль­жа­каж. Гэ­та — жы­вая кла­сі­ка, і цяж­ка пе­ра­аца­ніць тое, што Прэ­ль­жа­каж улас­най пер­со­най пры­ехаў у на­шу кра­іну”. І сап­раў­ды, ка­лі рас­ійская пуб­лі­ка па­зна­ёмі­ла­ся з твор­час­цю ме­сье Анжэ­ле­на напрыканцы XX стагоддзя (яго ба­лет “Парк” па­ка­за­лі ў Мас­кве на сцэ­не Вя­лі­ка­га ў 2011-м, па­ста­ноў­ка ха­рэ­огра­фа Creation-2010 адкрывала сезон у 2010-м), то для на­шай пуб­лі­кі яго вы­хад,  лі­чы,  прэм’ерны. 

Фран­цуз­скі ба­лет­май­стар вя­до­мы сва­ёй пры­хі­ль­нас­цю да “Рус­кіх се­зо­наў” і не­адна­ра­зо­ва звяр­таў­ся да спад­чы­ны ба­ле­таў кам­па­ніі Дзя­гі­ле­ва. Ад­нак у на­шым вы­пад­ку ма­эстра пры­вёз сваю апош­нюю пра­цу “Фрэс­ка. Кар­ці­на на сця­не”, за­сна­ва­ную на ста­ра­даў­няй кі­тай­скай каз­цы, і, па сло­вах аўта­ра, пры­зна­ча­ную да­лу­чыць ма­ла­дую (ды не то­ль­кі) аўды­то­рыю да су­час­на­га тан­ца. 

Адзін з буй­ных ха­рэ­огра­фаў су­час­нас­ці, спек­так­лі яко­га ўвай­шлі ў рэ­пер­ту­ар вя­ду­чых тэ­атраў све­ту — “Ла Ска­ла”, “Нью-Ёрк сі­ці ба­лет”, Па­рыж­ская опе­ра, “Марыінскі тэатр” — ахвот­на па­га­дзіў­ся ад­ка­заць на не­ка­ль­кі пы­тан­няў агля­да­ль­ні­ка “К”.

— Ме­сье Анжэ­лен,  ва­шы ўні­вер­сі­тэ­ты ўклю­ча­юць і шко­лу ха­рэ­огра­фа Мер­са Ка­нін­ге­ма ў Нью-Ёрку. Вя­до­ма, што Ка­нін­гем — па­ста­янны твор­чы парт­нёр кам­па­зі­та­ра-аван­гар­дыс­та Джо­на Кей­джа —  вы­ка­рыс­тоў­ваў у па­бу­до­ве  тан­ца “вы­пад­ко­вы ме­тад”, але­атор­насць, па­ру­шаў стэ­рэ­аты­пы та­га­час­най тан­ца­ва­ль­най тра­ды­цыі… Чым для вас бы­лі каш­тоў­ныя тыя ўро­кі ?

— Ка­неш­не, гэ­ты час быў для мя­не ве­ль­мі ка­рыс­ным. Не то­ль­кі з тэх­ніч­на­га бо­ку. Ме­на­ві­та дзя­ку­ючы Ка­нін­ге­му я зра­зу­меў, якой мо­жа быць эстэ­тыч­ная кан­цэп­цыя тан­ца. У яго шко­ле я пры­йшоў да вы­сно­вы, што ха­чу па­йсці сва­ім шля­хам і за­ймац­ца ўлас­най ха­рэ­агра­фі­яй. 

— Ці гэ­та пра­ўда, што ме­на­ві­та Ру­до­льф Ну­ры­еў за­пра­сіў вас да су­пра­цоў­ніц­тва ў Па­рыж­скую опе­ру?

— Так, пра­ўда. Ён уба­чыў мой ба­лет “Вя­се­лей­ка” на му­зы­ку Стра­він­ска­га і пра­па­на­ваў зра­біць  якую-не­будзь па­ста­ноў­ку для Па­рыж­скай опе­ры. Спа­чат­ку мы про­ста аб­мяр­коў­ва­лі маг­чы­мыя ва­ры­янты, а по­тым з’явіў­ся та­кі ба­лет, як “Парк”, і тэ­атру ён пры­йшоў­ся да­спа­до­бы. 

— …І ажно да гэ­тай па­ры ідзе на сцэ­не розных тэатраў, у прыватнасці, Марыінскага, ды  лі­чыц­ца ад­ным з са­мых вы­тан­ча­ных ва­шых ба­ле­таў. Але “Вя­се­лей­ка” — не адзі­ная ва­ша па­ста­ноў­ка, дзе вы звяр­та­еце­ся да спад­чы­ны Ні­жын­скіх і Стра­він­ска­га. Вя­лі­кі вы­бух і шмат дыс­ку­сій спа­ра­дзі­ла  “Вяс­на свяш­чэн­ная” ў ва­шай трак­тоў­цы, дзе га­лоў­ная ге­ра­іня ліб­рэ­та Рэ­ры­ха  — Вы­бран­ні­ца — з’яўля­ецца на сцэ­не аго­ле­най…

— Так. Ад­нак мой ход — па­ка­заць Вы­бран­ні­цу аго­ле­най — гэ­та сво­еа­саб­лі­вы сім­вал. Я ха­цеў пад­крэс­ліць не­аба­ро­не­насць ге­ра­іні пад­час пры­свя­чэн­ня, а по­тым — вы­явіць, як дзяў­чы­на праз сваё пе­ра­ўва­саб­лен­не на­бы­вае сі­лу. Не трэ­ба чы­таць гэ­ты воб­раз пра­ма. 

Ве­да­еце, ёсць ку­ль­ту­ра ву­ду, ка­лі пад­час ры­ту­алу яго ўдзе­ль­ні­кі па­гру­жа­юцца ў транс. Што­сь­ці пад­обнае ад­бы­ва­ецца і ў ма­ёй вер­сіі “Вяс­ны свяш­чэн­най”, ка­лі Вы­бран­ні­ца цал­кам ага­ля­ецца. Яе це­ла му­сіць вы­клі­каць  стан тран­су, улас­ці­вы сап­раў­дным ры­ту­алам. Вось што ме­ла­ся на ўва­зе. 

— “Вяс­на свяш­чэн­ная” ў па­ста­ноў­цы Ні­жын­ска­га ста­ла­ся прад­ка­зан­нем вя­лі­кіх ка­тас­троф, якія на­пат­ка­лі свет у ХХ ста­год­дзі… Вам не бы­ло страш­на брац­ца за та­кі ня­прос­ты ма­тэ­ры­ял?

— Вя­до­ма, страш­на. Але страх ча­сам з’яўля­ецца доб­рым сты­му­лам, каб вы­явіць што­сь­ці сваё. Згод­ны, што ў “Вяс­не…” свят­ло і дар Ні­жын­ска­га вы­яўля­юцца асаб­лі­ва, але я імкнуў­ся па­ста­віць гэ­ты зна­ка­мі­ты ба­лет  ужо ў пра­сто­ры на­ша­га ча­су. Тое, што ён вы­клі­каў сто­ль­кі дыс­ку­сій, лі­чу яго вар­тас­цю.  

—  Як вам пад­аец­ца, дзе па­ля­гае мя­жа па­між пры­ват­ным  і пуб­ліч­ным у ха­рэ­агра­фіі? 

— Для мя­не ме­на­ві­та твор­часць і здо­ль­ная па­ру­шыць тую мем­бра­ну, якая падзя­ляе гле­да­ча і дзея­нне на сцэ­не. Ха­рэ­агра­фіч­ная па­ста­ноў­ка — надзвы­чай  да­лі­кат­ная рэч. І ў ёй ве­ль­мі важ­на пе­ра­йсці мя­жу ад­чу­жа­нас­ці ды ства­рыць сі­ту­ацыю, ка­лі гля­дач, зна­хо­дзя­чы­ся, ска­жам так, у сва­ім це­ле і свя­до­мас­ці, па­чы­нае ад­чу­ваць трап­ную не­ве­ра­год­насць і пры­га­жосць тан­ца. Ка­лі, на­зі­ра­ючы за тан­цам, ён мо­жа са­бе ска­заць: я раз­умею, пра што ідзе га­вор­ка. Вы­ступ­лен­ні па­лі­ты­каў не здо­ль­ныя пе­ра­адо­лець гэ­тую мем­бра­ну ад­асоб­ле­нас­ці, бо іх пра­мо­вы раз­лі­ча­ны на ўсю аўды­то­рыю ад­ра­зу. А мас­тац­тва, твор­часць, якія звяр­та­юцца да кож­на­га з нас па­асоб­ку, то­ль­кі і здат­ныя пе­ра­сек­чы мя­жу па­між пуб­ліч­ным і пры­ват­ным. 

— Ма­гу за­ўва­жыць, што ва­шы вя­до­мыя па­ста­ноў­кі —  гэ­та не то­ль­кі вы­тан­ча­ны экс­прэ­сіў­ны та­нец, але і за­ўжды ві­до­віш­ча.  У “Ра­мэа і Джу­ль­еце” вы су­пра­цоў­ні­ча­лі з мас­та­ком, аўта­рам ко­мік­саў Энкі Бі­ле­лем, у “Бе­лас­неж­цы” — з ма­дэ­ль­ерам Жа­нам-Пол­ем Га­цье… У фі­ль­ме “Па­ркет­чы­кі”, які ра­бі­лі су­мес­на з Сі­ры­лам Ко­ла­рам, ажыў­ля­лі ад­на­ймен­ную кар­ці­ну Гюс­та­ва Кай­бо­та. Ві­да­воч­на, што ві­до­віш­чнасць мае для вас зна­чэн­не…

— Так,  вы ма­еце ра­цыю. З гэ­тай на­го­ды я ма­гу ска­заць на­ступ­нае. Важ­най ры­сай на­шых спек­так­ляў з’яў­ля­ецца тое, што мы іх ро­бім тут і ця­пер. Гэ­та не кар­ці­на, якой мы бу­дзем за­хап­ляц­ца і праз ста­год­дзі. Па­лат­но не­ру­хо­мае і цэ­ль­нае, а ў тан­цы ўсё, што ў нас ёсць — гэ­та ця­пе­раш­ні мо­мант, у які важ­на па­тра­піць і гле­да­чу і артыс­там. Дзе­ля та­го, каб гэ­ты ды­ялог уз­нік,  і не­абход­на чым­сь­ці за­ча­піць пуб­лі­ку. Тут на да­па­мо­гу аку­рат і пры­хо­дзіць ві­до­віш­чнасць, якая,  вы­кон­ва­ючы ро­лю той са­май “за­чэп­кі”, да­зва­ляе по­тым гле­да­чу з па­вер­хні зна­каў пе­ра­йсці на бо­льш глы­бін­ны ўзро­вень.  Я пра­па­ную яму да­лей па­шы­рыць сваё ба­чан­не, за­зір­нуць  у свой улас­ны свет, ад­ысці ад умоў­нас­цей і рас­крыць што­сь­ці ў са­бе са­мім.  Ві­до­віш­чнасць для мя­не — уся­го то­ль­кі “за­чэп­ка”, якая дае маг­чы­масць да­кра­нуц­ца да ду­шы ча­ла­ве­ка. Не вар­та быць тэ­атра­ль­ным “Мак­До­на­льд­сам”, які не па­кі­дае след у свя­до­мас­ці ча­ла­ве­ка. 

— Дзя­куй за ад­каз. Учо­ра на па­ка­зе ва­шай су­мес­най з Ва­ле­ры Мю­лер стуж­кі “Па­лі­на, стан­ца­ваць сваё жыц­цё”,  вы ска­за­лі, што кла­січ­ны та­нец для вас — гэ­та “наш му­зей тан­ца, у які мы пры­хо­дзім на­тхняц­ца. Але ў той са­мы час не­абход­на і ства­раць кла­сі­ку су­час­на­га дня, гэ­та тое, чым мы за­йма­емся сён­ня”. Ці ад­чу­ва­еце вы, што па­зі­цыі contemporary dance ця­пер самыя моц­ныя ў све­це?  

— Раз­ва­жа­ючы ўчо­ра пра кла­січ­ны ба­лет, я ха­цеў пад­крэс­ліць, што кла­січ­ны та­нец быў су­час­ным ра­ней. А сён­ня про­ста па­тра­бу­ецца яго но­вае асэн­са­ван­не. Як, у пры­нцы­пе, уся­го, што ад­бы­ва­ецца ў мас­тац­тве. Мы ве­да­ем пра сю­жэ­ты, якія па­ўта­ра­юцца. Да пры­кла­ду, сю­жэт Да­бра­веш­чан­ня ў роз­ныя ча­сы пі­са­лі і Ру­бенс, і Да­лі, і кож­ны з іх браў што­сь­ці ад мас­тац­тва сва­ёй эпо­хі і да­да­ваў улас­нае ба­чан­не. Так і зна­ка­мі­тыя ха­рэ­огра­фы  — Ма­рыс Бе­жар, Мерс Ка­нін­гем ды іншыя, спа­лу­ча­ючы кла­сі­ку і су­час­насць, зру­шы­лі та­нец на­пе­рад. Яны ба­лан­са­ва­лі на мя­жы ста­ро­га і но­ва­га,  ро­бя­чы крок за кро­кам у гіс­то­рыі тан­ца. Гэ­та важ­на — умець ка­рыс­тац­ца тым, што ёсць, але ад­на­ча­со­ва ажыў­ляць на­за­па­ша­нае, убі­ра­ючы ў та­нец па­ве­вы су­час­нас­ці.  Спа­дзя­юся, но­выя па­ка­лен­ні бу­дуць лі­чыць тое, што мы ро­бім, кла­сі­кай!   

— На­ко­ль­кі пе­рад­авая сён­ня фран­цуз­ская тан­ца­ва­ль­ная сцэ­на?

— Склад­на ска­заць. Мне пад­аец­ца, што гэ­ты цэнтр аван­гар­да па­ста­янна пе­ра­соў­ва­ецца. На­прык­лад, у 1970-я га­ды ім мож­на бы­ло на­зваць Нью-Ёрк, за­тым ён па­су­нуў­ся ў Фран­цыю. Сён­ня,  мяр­кую,  тут, у вас, пра­цу­юць  ха­рэ­огра­фы і па­ста­ноў­шчы­кі, якіх у по­ўнай ме­ры мож­на на­зваць прад­стаў­ні­ка­мі аван­гар­дыз­му. Га­лоў­нае, даць ім маг­чы­масць за­явіць пра ся­бе. Аван­гард мо­жа вы­бух­нуць у лю­бым мес­цы. 

Дарэчы

Анжэ­лен Прэ­ль­жа­каж пра­вёў для бе­ла­рус­кіх тан­цо­раў кас­тынг у меж­ах фо­ру­му “Тэ­арт”. Для сва­ёй но­вай па­ста­ноў­кі ён шу­кае двух артыс­таў. “Ва­шы тан­цо­ры зна­хо­дзяц­ца ў вы­дат­най фор­ме: як у тэх­ніч­ным пла­не, так і ў артыс­тыч­ным, — па­хва­ліў ён у гу­тар­цы з агля­да­ль­ні­кам  “К” уз­ро­вень бе­ла­рус­кіх артыс­таў. —  Я ве­ль­мі за­да­во­ле­ны. Ад­нак па­куль з аб’яўлен­нем вы­ні­каў  не спя­ша­юся. Для та­го, каб за­пра­сіць ка­го­сь­ці ў Фран­цыю, я му­шу быць упэў­не­ным, што гэ­ты ча­ла­век здо­лее по­тым са мной пра­ца­ваць. І та­кая пер­спек­ты­ва мо­жа быць ня­лёг­кай для са­міх тан­цо­раў. Па­куль яшчэ ду­маю, ка­му ма­гу зра­біць пра­па­но­ву. Агу­чу ра­шэн­не, ві­даць, на­пры­кан­цы ліс­та­па­да”. 

Ча­ты­ры цы­та­ты ад Анжэ­ле­на Прэ­ль­жа­ка­жа і Ва­ле­ры Мю­лер

За­пі­са­ныя падчас раз­мо­вы з гле­да­ча­мі па­сля па­ка­зу кі­нас­туж­кі “Па­лі­на, стан­ца­ваць сваё жыц­цё” ў ста­ліч­ным кі­на­тэ­атры “Мас­ква”

Ва­ле­ры: — У на­шым фі­ль­ме вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца шмат буй­ных пла­наў, але гэ­та не­вы­пад­ко­ва. Я не тан­цоў­шчы­ца, ад­нак ёсць тое, што  аб’­ядноў­вае нас усіх — гэ­та на­ша це­ла. Мы мо­жам ім ва­ло­даць да та­кой сту­пе­ні, каб з яго да­па­мо­гай пе­рад­аваць іншым свае па­чуц­ці. Вось тое, што бы­ло для нас важ­на ў на­шай ге­ра­іні. Каб Па­лі­на маг­ла вы­явіць свой стан  не ды­яло­га­мі, не сло­вам, а ру­ха­мі, тан­цам, пе­ра­жы­ван­ня­мі. Та­му для нас і бы­лі істот­ныя буй­ныя пла­ны. І тая ўсмеш­ка, якая ўзні­кае на­пры­кан­цы стуж­кі, сім­ва­ліч­ная. Бо яна — так­са­ма час­тка тан­ца. 

Анжэ­лен: — Што зна­чыць тан­ца­ваць для мя­не? Да­вай­це пе­ра­фра­зу­ем пы­тан­не. Што та­кое це­ла? Што та­кое я? Ка­лі я ка­жу “я”, гэ­та маё це­ла ці што­сь­ці бо­ль­шае? Я вы­ка­рыс­тоў­ваю сваё це­ла для ча­го­сь­ці, або маё це­ла вы­ка­рыс­тоў­вае мя­не? Гэ­та скла­да­ныя ўза­ема­да­чы­нен­ні, і перш за ўсё не­абход­на зра­зу­мець, дзе “я”, а дзе “маё це­ла”. На маю дум­ку, ме­на­ві­та ка­лі ча­ла­век тан­цуе, гэ­тыя сум­нен­ні рас­сы­па­юцца. Уз­ні­кае мо­мант, ка­лі “я” і “це­ла” злі­ва­юцца ў  ад­но. Мне пад­аец­ца, што та­нец — гэ­та той мо­мант, ка­лі це­ла і ду­ша злу­ча­юцца. Так, для мя­не та­нец — гэ­та што­сь­ці ве­ль­мі ду­хоў­нае.

Ва­ле­ры: — Для нас ве­ль­мі істот­ны мо­мант тран­сфар­ма­цыі Па­лі­ны як тан­цо­ра.  Яна па­чы­нае вы­ву­чаць ха­рэ­агра­фію ў ба­лет­най шко­ле, але за­тым, ка­лі лёс  вы­кі­дае яе, лічы, на ву­лі­цу, кар­ды­на­ль­на мя­няе сваё ўяў­лен­не пра та­нец. Яна па­чы­нае ба­чыць яго ў сва­ім ата­чэн­ні, у па­ўся­дзён­ным жыц­ці. І апош­ні та­нец, ду­эт, якім за­кан­чва­ецца кар­ці­на — гэ­та ку­ль­мі­на­цыя яе тран­сфар­ма­цыі як тан­цо­ра. Бо ў гэ­тым ну­ма­ры спа­лу­ча­юцца і жор­сткасць, упар­тасць ба­лет­на­га на­ву­чан­ня, і тая зме­на, якая ад­бы­ла­ся з Па­лі­най за час, ка­лі яна ўба­чы­ла та­нец з інша­га бо­ку. Пра­цэс руй­на­ван­ня і ства­рэн­ня ў артыс­це — вось што вян­чае гэ­ты ду­эт.   

Анжэ­лен: — Лі­чу, што мы па­він­ны на­ву­чыц­ца па-но­ва­му гля­дзець на сваё це­ла, па-но­ва­му яго ад­чу­ваць. Не­ль­га да це­ла ста­віц­ца то­ль­кі як да інстру­мен­та вы­твор­час­ці ці атры­ман­ня за­да­ва­ль­нен­ня. На­ша це­ла — гэ­та тэ­ры­то­рыя, цэ­лая пра­сто­ра, якую мож­на па­ка­заць з да­па­мо­гай тан­ца. У су­час­ным све­це, дзе сто­ль­кі гвал­ту і вой­наў,  це­ла му­сіць ад­чу­вац­ца на­мі зу­сім па-інша­му — мы па­він­ны яго раз­умець і  чуць. Та­ды і да­сяг­неш гар­мо­ніі з са­мім са­бой. Я ха­цеў бы ў гэ­тым кан­тэк­сце пра­цы­та­ваць Фрыд­ры­ха Ніц­шэ: “Я здо­лею па­ве­рыць то­ль­кі ў та­го Бо­га, які бу­дзе ўмець тан­ца­ваць”.