— Што думаеце пра беларускую культуру — пра яе постсавецкi этап?
— Што мы дзеці. Што мы толькі нарадзіліся. Што расiяне — ужо падлеткі, што ў сілу пераходнага ўзросту ім цяжка прызнаваць свае “касякі”. А ў нас, паколькі нам яшчэ “тры гадкі”, ёсць магчымасць, гледзячы на іх памылкі, не рабіць уласных. Я менавіта пра культуру кажу. Яна, як культура дзяржавы, што фармiруецца, таксама толькі фармiруецца.
— А як ставціеся да аптымізацыі ў культуры?
— На мой погляд, культура ў нашай дзяржаве ператварылася ў сферу паслуг. Да таго, як пачалося маё супрацоўніцтва з гуртом “Ляпіс Трубяцкi”, а здарылася гэта ў сярэдзіне 1990-х, я працаваў рэжысёрам-пастаноўшчыкам святаў, раз’язджаючы па ўсёй краіне. Цікавасць і з боку арганізатараў, і з боку публікі была да такіх мерапрыемстваў вялікая, непадробная, бо, набыўшы незалежнасць, Беларусь стала будаваць і сваё новае культурнае жыццё. Але паступова ўсё звялося, умоўна кажучы, да шэрагу iмпрэз, якія культура і абслугоўвае.
— Карыстаючыся вашай тэрміналогіяй, зараз і з “абслугоўваннем” паўсталі праблемы: кудысьці знікаюць выпускнікі устаноў, якія рыхтуюць тых жа рэжысёраў самага рознага профілю.
— А іх шмат і не трэба. Адна з задач, якія стаялі яшчэ перад Мінскім інстытутам культуры, калі я ў ім вучыўся, заключалася ў культурна-асветніцкай дзейнасці: каб тыя са студэнтаў, хто прыехаў у яго з вёсак, атрымаўшы дыплом, вярнуліся ў вёскі і працавалі б там у дамах культуры, клубах. А як ім быць цяпер, калі ўстановы аптымізуюцца? Час, урэшце, змяніўся, ён больш патрабуе іншых спецыялістаў. Калі казаць пра бліжэйшае мне, то я адчуваю недахоп у прафесійных менеджарах. На іх у нас вучаць не інстытуты, а практыкі.
— У тым жа ўніверсітэце ёсць такая спецыяльнасць — менеджмент сацыякультурнай сферы.
— А хто яе выкладае? А калi гэта педагогі, не звязаныя з пастаяннай практычнай дзейнасцю ў гэтай сферы?.. Чаму б вучыў іх я? Як працаваць з кантэнтам, з персонай у любым відзе мастацтва; як наладзіць камунікацыі; як “раскруціць” чалавека або праект. Гадоў трынаццаць таму давялося весці практыкумы ў Інстытуце сучасных ведаў для студэнтаў 3 курса. Траіх з іх пазней працаўладкаваў. Каб сёння нейкая ВНУ прапанавала мне выкладаць, каб гэта не было звязана з паперамi, я падумаў бы.
— Што з атрыманай рэжысёрскай адукацыі вам спатрэбілася ў практычнай працы?
— Мы з нашых паважаных прафесараў вывуджвалi ўсё, што маглі. Я паўсюль цягаўся з выкладчыкамі — па нейкіх мерапрыемствах, у паездкі па краіне, набіраўся практычнага досведу. Начаваў у бібліятэках... Але — стоп: спачатку перадгісторыя. Пасля вайны з Кёнігсберга ў Мінск вывезлі ледзь не эшалон кніг з бібліятэк тады нямецкага горада. Па меры таго, як Мiнск аднаўлялі, кнігі “раскідвалі” па яго навучальных установах. Чаго там толькі не было!.. І вось я сядзеў у бібліятэках і “капаў” і тую “гістарычную літаратуру”. Нават работу напісаў, пра забаўляльныя ўстановы замежжа — якія ў свеце ёсць англійскія клубы, галандскія тэатры… А сёння бібліятэкі, лiчу, не патрэбныя. У Інтэрнэце ўсё ёсць. Рыдар ёсць. Кнігі трэба з бібліятэк распрадаць, а галоўныя перадаць музеям.
— У вас шмат папяровых кніг?
— Шмат, у вясковай хаце.
— Дзяцей у бібліятэкі накіроўваеце?
— Накіроўваю. Праўда, яны не ідуць.
— Калі канцэрт вашага артыста праходзіць па-за Мінскам, вы на яго выязджаеце?
— Паколькі ў мяне артыстаў шмат, то разарвацца на часткі я не магу. Ды і наогул, не мэтазгодна жорстка кантраляваць канцэртную работу. І не маё гэта: сачыць ды, калі што, “устаўляць пістоны” (а шкада). Гэтым у калектывах ёсць каму займацца: альбо дырэктару, альбо іх лідарам — фармальным ды нефармальным. Напрыклад, у “Ляпісе...” гэта быў Міхалок, у “Сярэбраным вяселлi” — ударнік Арцём Залескі.
— Хто сёння пад вашым “крылом”?
— Гурты “Trubetskoy”, “Сярэбранае вяселле”, сольны праект былой клавішніцы гурта “Clover Club” Наталлі Куніцкай “Mustelide”. Як гэта прынята называць — альтэрнатыўныя музыканты. Ёсць лэйбл “SunWoofer”, створаны разам з прадзюсарам Аляксандрам Багданавым ды былым піяр-мэнэджарам “Ляпіса...” Аляксандрам Бергерам. Міхей Насарогаў з намі працуе, Барыс Штэрн.
— Які лёс творчага аб’яднання “Дзеці сонца”, створанага пры вашым удзеле ў 2000-х?
— Папа Бо (Аляксандр Багданаў) неяк сказаў, што “Дзеці...” — рэтраградства, і яны ператварыліся, уласна, у “SunWoofer”.
— Вынікі супрацоўніцтва з гомельскiм гуртом “ТТ-34” — самая вялікая няўдача ў вашым прафесійным жыццi?
— Мабыць, так. Я да гэтага часу падтрымліваю адносіны з яго былым вакалістам — Аляксандрам Пацёмкіным, з чыім сыходам з гурта і пачаўся развал яго “залатога” складу. Харызма якая ў чалавека! Ён толькі выходзіў на сцэну — і зала была ўжо ягоная... Разумею, калі распадаюцца або ператвараюцца незразумела ў што (як “ТТ-34”) калектывы, якія граюць невядома колькі гадоў як Бог на душу пакладзе, але калі каманда раптам “сыплецца” на самым узлёце, калі пайшлі саўндтрэкі да фільмаў-блокбастараў “Начны дазор” ды “Дзённы дазор”, “Паляванне на піранню”, калі “зарадзілі” шырокамаштабны тур па Расiі... Крыўдна за пяць гадоў працы. Калі ў калектыве няма таго самага чалавека, які “адказвае за базар”, калі ўсе роўныя, то, па-першае, у выпадку чаго і спытаць няма з каго, а па-другое, рана ці позна непазбежныя ўнутраныя канфлікты пачынаюць вырашацца пасыланнем музыкантамі адзін аднаго. І нехта, у рэшце рэшт, збірае рэчы і сыходзіць. За ім другі. Трэці.
— А што стала з некалі папулярным мінскім калектывам “Merry Poppins”? Апынуўшыся ў Маскве, ён так і растварыўся на тамтэйшых абшарах?
— Ён вяртаецца, але пад назвай “Мантана” — калісьцi з гэтага гурта і нарадзіўся праект “Merry Poppins”. Я падтрымліваю кантакт з яго лідарам Алесяй Берулавай. У нейкі момант яна настолькі стамілася ад шоу-бізнесу, што “закрыла” “Merry Poppins”. А дзесьці з паўгода таму да яе звярнуліся маладыя маскоўскія музыканты з просьбай дазволіць ім выконваць песні “Мантаны”. У выніку Алеся прыехала да іх на рэпетыцыю ды... засталася. Я ўзяўся за арганізацыю іх восеньскага мінскага канцэрта.
— Дуэт “Саша i Сірожа”, які вы прадзюсiравалі, таксама некаторы час таму спыніў сваё існаванне. Чаму нічога яму не прыйшло на змену?
— Скончыўся ён таму, што надакучыў Міхалку. Няўжо, праўда, не хапае “Сашы ды Сірожы”, ёсць жа ўсялякія КВЗ, “Comedy Club”?.. Такія праекты звязаныя з моцнай субкультурай, яны нараджаюцца натуральным чынам. Верагодна, цяпер у Беларусі няма такой субкультуры. Асабіста я нічога штучным шляхам ствараць не хачу. Да таго ж ёсць “Сярэбранае вяселле” — калектыў не чыста музычны. Гэта заўсёды буфанада, шоу, маленькі тэатр.
— З Бенькай — Святланай Залескай-Бень (фронтвумен “...Вяселля”) цяжка працаваць? Яна ж і музыкай займаецца, і настольным тэатрам “Картонка”, і яшчэ чымсьці.
— Гэта абсалютна адказны, дысцыплінаваны, добрасумленны чалавек. Яна 10 разоў спытае дазволу, калі ёй кудысьці трэба з’ездзіць па нейкіх іншых творчых справах.
— Фолк-музыку не хацелі прадзюсаваць?
— Была спроба працы з этна-трыа “Троіца”: мы яго некалі запісвалі на мінскай студыі гуказапісу, дзе я дырэктарстваваў. Прыглядаліся мы адзін да аднаго, прыглядаліся, але далейшага развіцця не адбылося. Я з павагай стаўлюся да гэтага гурта, Іван Іванавіч Кірчук, яе лідар, — проста напаўбог. Але мяне больш заносіла ў контркультуру, ў постпанкаўскае.
— У “Троіцы” пазначыліся праблемы з напаўняльнасцю залаў...
— Яны ва ўсіх намеціліся: нават на Стаса Міхайлава народ стаў менш хадзіць. Значыць, “Троіцы” трэба больш працаваць з моладдзю, разабрацца з менеджментам, якога ў гурта няма. А чаму няма? Усё з той жа прычыны, пра якую я казаў.
— А чаму ўвогуле публіка на аднаго выканаўцу ідзе, а на іншага не?
— Думаю часам над гэтым. Вы пра беларускую публіку пытаецеся? Адсутнічае культура хаджэння на канцэрты ў прынцыпе. Многія старонкі нашай гісторыі звязаныя са знішчэннем тых, хто фармiраваў беларускі культурны пласт. Адпаведна, быў недахоп у разумным спажыўцы. За савецкім беларускім культурным пластом прыйшоў постсавецкі, якi толькі ствараецца, спажывец увесь час знаходзіцца ў стане ўласнага перафарматавання. Зараз адбываецца адначасовы працэс і стварэння сваёй аўдыторыi, і росту яе якасці, калі публіка ідзе ад простага — папсы, да чагосьцi больш складанага.
— У правінцыйных гарадах людзі залы запаўняюць.
— Мы з вамі ведаем, як гэтыя залы запаўняюцца людзьмі, што ідуць у іх без асаблівага жадання.
— Вас можна аднесці да беларускіх музычных прадзюсараў першай хвалі, што пачыналi ў 1990-я. Што з тых часоў змянілася ў краіне на гэтай галіне?
— Воз і цяпер там. З агульнасусветнымі тэндэнцыямі ў гэтай сферы мы зліцца пакуль не можам... Мы ўвесь час у нашай гутарцы вяртаемся да аднаго і таго ж —- не рыхтуюць у нас спецыялістаў, якія ў поўнай меры валодалі б прафесіяй прадзюсара. Я сам пачынаў навобмацак, набіваючы сабе гузакі, пакуль стаў разбірацца, што да чаго. Так адбывалася і адбываецца з іншымі беларускімі прадзюсарамі, сапраўднымі: пальцаў адной рукі хопіць, каб падлічыць іх дакладную колькасць.
— Узяліся б за “раскрутку” маладога выканаўцы, яшчэ нікому невядомага?
— Усе тыя выканаўцы, з якімі я працаваў і працую, да часу маёй сустрэчы з імі былі ў большай ці ў меншай ступені вядомыя. Выключэнне “Ляпіс Трубяцкi”, ды і па iм ёсць нюансы. Таму... Так, узяўся б, каб мне стала цікава. Але гэта не павінен быць прадзюсарскі праект, калі пад ідэю падбіраюцца людзі. Цікава паспрабаваць менавіта з маладым талентам: паглядзець на яго, зразумець яго, знайсці з ім сугучныя моманты, і тады ўжо нешта выбудоўваць. Праўда, ёсць такія таленты, у каго 3 тысячы падпісчыкаў у сацыяльнай сетцы і якія ўжо лічаць сябе “зоркамі”. З такімі я справу мець не стаў бы.
— А “раскрутку” беларускамоўнага адолелi б?
— Ёсць цікавыя музыканты, у асноўным — з альтэрнатывы... Але пакуль я не бачу настолькі моцнага выканаўцы, які спявае на беларускай мове i якога можна прапанаваць масаваму слухачу. Разумееце, любоў да беларускага, быць патрыётам — гэта ўсё выдатна ды правільна, але я перш за ўсё павінен думаць аб камерцыйнай частцы любога свайго пачынання. І першапачаткова мушу рабіць праект, які “прадасца” за мяжой Беларусі, бо родная краіна сёння прафесійнага артыста пракарміць не можа. (Аляксандра Саладуху вынесем за дужкі.) Падкрэсліваю, прафесійнага, а не прафесійнага ад выпадку да выпадку, не паміж працай на вяселлях або ў аўтасэрвісе. Ці патрэбны будзе цалкам беларускамоўны выканаўца сёння ў Расiі? Я не ўпэўнены.
— А чым жа растлумачыць папулярнасць у Расіі не проста ўкраінскіх музыкантаў, а менавіта ўкраінамоўных, напрыклад, гуртоў “Акіян Эльзы” ды “Воплi Вiдаплясава”?
— Калі я жыў у Маскве, адна знаёмая, калі гаворка зайшла пра беларускiх мужыкоў, узнагародзіла іх не надта паліткарэктным эпітэтам: маўляў, бачыла, на бледныя паганкі падобныя. І ў некаторых нашых артыстаў нешта такое ёсць... бледнае. Скажам, бледна яны выглядаюць на фоне ўкраінскіх. Гэта прэамбула была. Другое. Украінская мова вельмі пявучая. Але “фішка” тут не ў мове, а ў тым, што лідары ды вакалісты гэтых гуртоў — Святаслаў Вакарчук ды Алег Скрыпка — вялікія артысты. Каб яны песні на рускай мове выконвалі, папулярнасць іх не зменшылася б.
— У крэсла настаўніка ў тэлеперадачы “Акадэмія талентаў” селі б?
— “Вар’ят” інтраверт-выканаўца ў гэты праект не пайшоў бы. Значыць, не пайшоў бы і я, таму што Беньку там не сустрэну.
— Аляксандр Рыбак спрабаваў пад “Еўрабачанне” зрабіць праект. Атрымалася ў яго?
— Саша — выдатны выканаўца, таленавіты, абаяльны, у яго ёсць пара хітовых песень. Але ўсё гэта не азначае, што ён з’яўляецца носьбітам нейкіх небанальных прадзюсарскіх ідэй, што ў яго ёсць мэсiдж у гэтым сэнсе. Майстра-скульптара я ў ім не бачу, карацей кажучы.
— Ці ёсць для вас забароненыя прыёмы ў прадзюсаваннi, звязаныя, напэўна, у першую чаргу з піярам? Удзельніка сёлетняга “Еўрабачання” ад Беларусi Ivan’а прадзюсар заяўляў голым ды, у тым лiку, сярод ваўкоў...
— Я як убачыў гэтыя фатаграфіі, падумаў, што гэта за трансвестыт? Ён яшчэ і наш, аказваецца?!.. А што яшчэ вы хочаце ад такога конкурсу? Аднойчы для нас адкрылася не акно ў Еўропу, як мы, было, падумалі, а расчыніліся вароты на вельмі своеасаблівае еўрапейскае “свята”. Лавачка гэтая ўжо даўно прыкрылася б, калі б не падтрымка постсавецкіх краін. Конкурс ж нармальна пачынаўся, у 1970-я гэта было яшчэ цалкам разумнае відовішча, а потым яно стала выраджацца.
Калі прадзюсар не хоча страціць павагу калег, нават сваіх падапечных, калі грошы для яго пахнуць, то да адкрытай, нахабнай хлусні ў піяры апускацца нельга, калі толькі ў тым відавочна не адчуваецца іронія. Вось вы ведаеце, што для мяне азначае слова “папса”? “Я ведаю як вас, лохаў, “развесці”. Нельга “разводзіць” публіку, патураць не самым лепшым інстынктам ды дапамагаць выбіваць з яе “бабкі” любымі спосабамі.
— А як вы ставіцеся да таго, калі краіну на якім-небудзь конкурсе прадстаўляе выканаўца, які не мае яе грамадзянства? Ці чалавек, што прадзюсуе яго, з’яўляецца “варагам”?
— Няхай, абы вынік быў.
— Самі не жадалі б заняцца прадзюсаваннем замежнага артыста?
— Калі “запрагацца” ў справу ўсур’ёз, па-сумленнаму, то трэба глыбока акунацца ў адпаведную культуру, мову. А ў мяне тут яшчэ поле неўзаранае.
— Беларускія камерсанты сёння ўкладаюць грошы ў айчынны шоу-бізнес, яны ў ім “круцяцца”?
— Нічога там не “круціцца”. А ўкладаюць таты гітарыстаў гуртоў. Раней пявічак фінансавалі “браткі”, а потым яны сталі дырэктарамі прадпрыемстваў і расставацца з грашыма па-лёгкаму не жадаюць. Сваіх сябровак яны цяпер адпраўляюць за мяжу вучыцца нармальным прафесіям — як правільна рабіць каўбасу.
— “Trubetskoy” мог бы стаць папулярным на Захадзе? Ці іншы беларускі выканаўца, які спявае на беларускай цi рускай мовах?
— Мне нарвежац, які запісваў альбом гурта, распавядаў, што яго калегі высока ацанілі і музыкантаў, і рэліз з пункту гледжання інструментала ды гуку. Я спытаў: “З гэтым матэрыялам на рускай мове мы зможам чаго-небудзь дасягнуць на Захадзе? А перапісаўшы песні па-англiйску?” — “Не”. Ну а рускамоўная замежная аўдыторыя заўсёды добразычлівая да “сваіх”.
І яшчэ цікавая рэч. З чым сутыкаюцца беларускія артысты, якія спрабуюць прабіцца за мяжу? Напрыклад, гурт “Без білета” ў Мінску, калі паспрабуе, можа сабраць Палац спорту. У Маскве на яго прыйдуць 50 чалавек, 30 з якіх — выхадцы з Беларусі. Чаму? Таму што для таго, каб выжыць на маленькай прасторы, трэба быць універсальным ды адаптаваным пад вялікую колькасць слухачоў. А ў мегаполісе накшталт расійскай сталіцы, дзе навалам субкультур, музычных плыняў ды падплыняў, ахапіць увесь народ немагчыма. У Беларусі выканаўца можа стаць папулярным ды максімальна запатрабаваным, калі толькі “працуе вяселлi” ды яго паказваюць па тэлевізары — у такой звязцы. Але мы не самотныя, прыбалтыйскія артысты таксама ламаюць галаву над тым, як ім выжыць, на якую публіку з якой мовай рабіць свой чарговы прадукт. Маладыя гурты калясяць па заходнееўрапейскіх клубах з англамоўнымі праграмамі ў надзеі на тое, што нарвуцца на таго самага менеджара. А наогул, я не разумею нашых поп-артыстаў. Каналаў музычных у тэлевізары — процьма, хочаш яшчэ больш — спадарожнікавую антэну стаў, інтэрнэт пад рукой. А такое ўражанне, што яны ўсе толькi беларускія FM-станцыі слухаюць — тыя 25 працэнтаў не нашай музыкі, і спрабуюць у ёй знайсці нешта сучаснае, чаго можна прытрымлівацца. Але амаль нічога сучаснага ды трэндавага там няма. Не ведаю, чаму, дарэчы: у праграмных дырэктараў трэба спытаць.
— Дэбютнік гурта “Trubetskoy” пад назвай “Magister Bibendi” выклікаў у музычных крытыкаў меркаваннi палярныя: ад захапленняў да поўнага непрыняцця.
— І я іх разумею. Пачаць, напэўна, варта з таго, што, магчыма, гурту не трэба было так называцца, бо асацыяцыі з “Ляпісам...” будуць пераследаваць яго да канца існавання. Па дамоўленасці з Міхалком яшчэ не-“Trubetskoy” павінен быў выконваць нешта з рэпертуару “Ляпіса...” ды нешта новае — а-ля “Ляпіс...” не “рэвалюцыйнага” перыяду, без месiджу. Нейкі выпрацаваўся iншы, вядома, але нічога глабальнага. І вось праходзіць першы канцэрт, пасля якога мы атрымліваем ад Сяргея поўнае карыта выказванняў ды забарону на выкананне яго песень. Гэта значыць, нам трэба было тэрмінова мяняць канцэпт гурта. Сталі шукаць. Прыехаў Ваня Трафімаў, аўтар песень расійскага ансамбля “Забароненыя барабаншчыкі”, прапанаваў матэрыял. “Trubetskoy” пачаў яго рэпеціраваць — не, не тое. Узялі толькі тры песні. Звярнуліся да іншых аўтараў, у прыватнасці да былога гітарыста “ляпісаў” Аляксандра Ролава, нешта нарадзілася ўнутры калектыву. Атрымалася куча малая. Асабіста ў мяне да тэкстаў прэтэнзій няма, акрамя пары трэкаў, па музыцы ж усё выглядае вельмі годна. Але больш цэласную форму працягваць шукаць трэба, я згодзен з крытыкамі, што адчуванне ад альбома застаецца як ад работы, выпушчанай у аўральным парадку.
— Вы жылі ў Маскве...
— 10 гадоў.
— І вярнуліся. Чаму?
— Таму што радзіма. Таму што гэта мае асяроддзе пасялення. Таму што тут мае блізкія ды сябры. І больш народу мне не трэба. Я тут вольна сябе адчуваю. Фінансава нічога не страціў, таму што ў Мінску займаюся той жа справай, толькі “рулю” цяпер адсюль. Руль змянiўся, машына засталася ранейшай.
— ...А тэма выдачы сертыфікатаў творчых работнікаў для вас актуальная?
— Вельмі. З аднаго боку паглядзець — я дармаед чыстай вады. З іншага — я ж некалькі гадоў таму ўступіў у Беларускі саюз музычных дзеячаў. Гэтага ж дастаткова для атрымання сертыфіката?..
Пытанні задавалі Кастусь АНТАНОВІЧ, Алег КЛІМАЎ, Настасся ПАНКРАТАВА, Сяргей ТРАФІЛАЎ