Тры любові тых самых людзей

№ 14 (1244) 02.04.2016 - 09.04.2016 г

П’есу “Любоў людзей” вядомага беларускага артыста і драматурга Дзмітрыя Багаслаўскага айчынныя гледачы змаглі ўбачыць адразу ў трох розных варыянтах. Так, у Рэспубліканскім тэатры беларускай драматургіі яна ідзе ў версіі заслужанага дзеяча мастацтваў нашай краіны Аляксандра Гарцуева, азначаная як “пасялковая драма пасярод 70-х”. Але раней, чым на радзіме, яна была пастаўлена ў блізкім замежжы (увогуле ж увасоблена ў 13 тэатрах!). Дзякуючы тэатральным фестывалям, што праходзілі ў сталіцы і Бабруйску, можна было пераканацца, як па-свойму прачыталі адзін і той жа тэкст ва Украіне і ў Расіі. Тым і цікавы тэатр: ён вечна зменлівы, непрадказальны — як само жыццё.

Рэальнае, а не “прыпудранае” жыццё, адлюстраванае ў п’есе, набыло розныя мастацкія ўвасабленні — быццам адна і тая ж крымінальная гісторыя была пераказана трыма рознымі апавядальнікамі, з акцэнтамі, у кожным з выпадкаў, на драму, трагікамедыю і меладраму “настальжы”. Жонка забівае мужа-п’яніцу, бярэ новы шлюб, але… пакутуе ад зробленага, трызніць, прывід забітага не дае ёй спакою. Паралельна і ў спляценні з гэтай лініяй намаляваны іншыя “гісторыі кахання” — скрозь пакутлівыя, нешчаслівыя. Тое ж і са старэйшым пакаленнем: і Люська, і Сяргей гадаваліся ў няпоўных сем’ях, з адной маці. Таму на першы план выходзяць зусім не сюжэтныя перыпетыі, а развагі герояў пра каханне — ва ўсёй безлічы яго выяўленняў.

/i/content/pi/cult/581/12814/1-1.jpg

Сцэна са спектакля "Любоў людзей". Фота прадастаўлена тэатрам.

Спектакль Маскоўскага акадэмічнага тэатра імя Уладзіміра Маякоўскага (а менавіта там п’еса была пастаўлена ўпершыню, у 2012 годзе, адразу пасля яе напісання ў 2011-м) пазначаны як “карціны з жыцця людзей напярэдадні зімы і ў чаканні лета”. Ён — пра агрэсію, якая, бы нейкі вірус, лунае ў паветры, перадаецца ад аднаго да іншага, змяняючы месцамі ахвяру і яе крыўдзіцеля. Рэжысёр Мікіта Кобелеў не цураецца жорсткіх сцэн, але нідзе не сыходзіць да ілюстратыўнасці, знаходзячы ёмістыя мастацкія алюзіі. У сцэне гвалтавання, да прыкладу, героі ўвогуле не кантактуюць, седзячы тварам да залы на значнай адлегласці між сабой. Ён — б’е мокрай анучай па падлозе, яна — уздрыгвае ледзь не ў канвульсіях. Усё астатняе “дамалёўвае” ўяўленне гледача, які, да ўсяго, вымушаны ставіць сябе на месца то аднаго, то іншага героя, даследуючы сітуацыю з розных бакоў.

У Кіеўскім акадэмічным Маладым тэатры спектакль, жанрава акрэслены проста як трылер, аказаўся пра суадносіны індывідуума і натоўпу, пра страту чалавечай асобы, прывіднасць становішча, калі быццам “усё, як у людзей”. Рэжысёр Станіслаў Жыркоў вымушаў залу смяяцца (чаго каштавалі хаця б “птушыныя” ўзлёты міліцыянера Сяргея), каб потым бязлітасна кінуць у багну няўмольнай трагедыі. Сацыяльная драма паўставала трэшам, блізкім моладзі. Праз гэтыя элементы пародыі, розныя варыянты смехавой культуры — ажно да наўмыснага кітчу — ніяк не губляўся сэнсавы складнік. Наадварот, ён толькі ўзмацняўся, пададзены па прынцыпе кантрасту, ды яшчэ — у самыя нечаканыя моманты. Быў выкарыстаны і прынцып “пералому ў час антракта”: першая дзея была больш скіравана на камічнасць, другая — на трагізм. А што ж айчынная пастаноўка?

Версія нашага РТБД у поўнай меры адпавядае ходкім думкам пра “памяркоўнасць” беларусаў: зменены нават фінал, каб не было ніякай не толькі “чарнухі”, але і ўсялякага намёку на канфліктнасць. Адпаведна, купіраваны некаторыя сцэны, асобныя фразы — усё, звязанае з гвалтам у сям’і. Застаецца, дый тое пункцірам, хіба тэма “іншых”, “не такіх”: на танцах увесь час б’юць “надта моднага” хіпі.

Першага мужа Люські грае малады, прыгожы, кранальны Ілья Ясінскі, якога і ў страшным сне немагчыма асацыяваць з алкаголікам (як неаднойчы заяўляў рэжысёр Аляксандр Гарцуеў, вобраз Колі пададзены скрозь прызму ўспамінаў Люські). Міжволі прачэрчваецца думка: беражыце мужчын! Зварот да 1970-х (а менавіта на гэтыя гады прыпадае маладосць тых, хто сёння складае “асноўны кантынгент” тэатральнай публікі) надае спектаклю адценне настальгіі — не проста па прамінулых дзесяцігоддзях, а яшчэ і па першым каханні, якое, паводле спектакля, застаецца назаўжды і з’яўляецца мацнейшым за ўсе далейшыя “сурагаты”. Відавочна і ўздзеянне тэлесерыялаў, дзе меладрама суседнічае з крымінальнымі “разборкамі”.

Фінал, пры ўсім яго быццам бы трагізме, нагадвае хэпі-энд: Люська сядзіць у атачэнні абодвух сваіх кавалераў, што павінна сімвалізаваць “любоў пасля смерці”.

Своеасаблівым лейтматывам спектакля становяцца не размовы пра каханне, а… танцы. Дакладней, сама танцпляцоўка. Праз яе не толькі перадаецца згаданая атмасфера 1970-х, але і намацваецца нітачка да той песенна-танцавальнай стыхіі, што была ўласціва беларускаму тэатру пачатку ХХ стагоддзя (прыгадаем трупы Ігната Буйніцкага, Уладзіслава Галубка) і можа лічыцца адной з найбольш глыбінных асаблівасцей нацыянальнай культуры. Цікава, дарэчы, што тыя ж сувязі з адзначаным перыядам першага нацыянальнага Адраджэння прасочваюцца і ў раней пастаўленым спектаклі таго ж РТБД — “Фінт-круазэ”, дзе з’яднаны дзве сучасныя камедыі: “Перапіс насельніцтва” таго ж Багаслаўскага і, у суаўтарстве з Віктарам Красоўскім, “Сватаўство”.

Як бы тое ні было, а пасля праглядаў патройнай “Любові людзей” — любоў застаецца. Найперш да п’есы (і, шырэй, таленту маладога беларускага драматурга). А яшчэ — да тэатра (у самым шырокім сэнсе гэтага слова), які ўжо самой рознасцю пастановак адной п’есы замацоўвае ідэю альтэрнатывы, без якой немагчыма аніякае развіццё.

Аўтар: Надзея БУНЦЭВІЧ
рэдактар аддзела газеты "Культура"