Аляксандр ЯЦКО: — Наша сённяшняя сустрэча мае некалькі нагод. Па-першае, гэта святкаванне Міжнароднага дня аховы помнікаў і гістарычных мясцін, па-другое — 50-годдзе Міжнароднай рады помнікаў і мясцін (ICOMOS), і па-трэцяе — 70-я ўгодкі Вялікай Перамогі.
Першыя дзве нагоды шчыльна паміж сабою знітаваны. Свята, што праходзіць 18 красавіка, было ўстаноўлена ў 1983 годзе якраз па ініцыятыве Асамблеі ICOMOS. Гэты асаблівы дзень дае магчымасць павялічыць узровень агульнай абазнанасці ў разнастайнасці культурнай спадчыны і прыцягнуць увагу да неабходных мерапрыемстваў, якія павінны палепшыць стан захавання помнікаў.
Гістарычны лёс беларускага народа заўсёды быў няпросты. Са старадаўніх часоў наша зямля з’яўлялася арэнай вялікіх і малых бітваў. І менавіта з гэтай прычыны ў Рэспубліцы Беларусь захавалася шмат воінскіх пахаванняў. Паводле пераліку, які вядзе Упраўленне па ўвекавечванні памяці абаронцаў Айчыны і ахвяр войн Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іх агульны лік — 7 368! Прычым 783 з гэтых пахаванняў унесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей. Гэта — помнікі гісторыі. Абсалютная большасць з іх адносіцца да перыяду самай крывавай вайны ў гісторыі чалавецтва…
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Стаўленне грамадства да праблематыкі аховы гісторыка-культурнай спадчыны істотна эвалюцыянавала. Прыкладам, раней лічылася, што дастаткова зрабіць больш-менш дакладную рэпліку таго або іншага страчанага будынка, і гэта ўжо будзе аднаўленне помніка, аднак праз нейкі час паўстала пытанне аўтэнтычнасці. Паступова прафесійная супольнасць выпрацавала методыкі і падыходы, якія знайшлі сваё адлюстраванне ў міжнародных дакументах, а затым і арганізавалася ў пэўныя структуры.
Важна адзначыць, што каталізатарам гэтага руху стала менавіта такая трагічная падзея, як Другая сусветная вайна. Тыя велізарныя страты, якія панесла ў ходзе баявых дзеянняў еўрапейская культурная спадчына, прадэманстравалі неабходнасць больш уважлівага стаўлення да тэмы захавання каштоўнасцей. Згадайма хаця б Гаагскую канвенцыю абароны культурных каштоўнасцей у выпадку ўзброеных канфліктаў 1954-га ці такі вызначальны дакумент, як Венецыянская хартыя, што была прынята праз дзесяцігоддзе. Закладзеныя там пастулаты вызначаюць наш падыход да тых або іншых відаў практычнай дзейнасці.
Ала СТАШКЕВІЧ: — Там сфармуляваны вельмі важныя прынцыпы рэстаўратарскай дзейнасці: па-першае, галоўнае — не нашкодзіць, па-другое — кожны крок вымагае навуковага абгрунтавання... Летась мы адзначалі 50-годдзе Венецыянскай хартыі, і, як многія мяркуюць, менавіта яна падрыхтавала глебу для стварэння ICOMOS.
Уладзімір ГІЛЕП: — Гэта сапраўды так. Беларускі камітэт ICOMOS куды маладзейшы за саму арганізацыю: ён быў зарэгістраваны 16 красавіка 2002 года і на сённяшні дзень налічвае 30 правадзейных членаў ды больш як 50 сяброў маладзёжнага крыла.
Ала СТАШКЕВІЧ: — Прамінулы пасля з’яўлення Венецыянскай хартыі час быў вельмі плённым для навуковай думкі. Паступова змянілася сама парадыгма ўспрыняцця помніка спадчыны. Цяпер мы разглядаем яго ўжо не як “рэч у сабе”, але як частку цэласнага культурнага ландшафту. Усё больш актуальным становіцца і пытанне кіравання, менеджменту аб’ектамі спадчыны. Пастаянна выходзяць новыя публікацыі, экспертная супольнасць працягвае назапашваць тэарэтычную базу ў галіне рэстаўрацыі. Прыкладам, цікавая практыка ўкараняецца ў Расіі, дзе з’явіліся Школы спадчыны, разлічаныя не толькі непасрэдна на спецыялістаў, але і на прадстаўнікоў грамадства.
Уладзімір ГІЛЕП: — Сапраўды, нельга варыцца ва ўласным соку, трэба атрымліваць як мага больш інфармацыі з тых краін, якія нас шмат у чым, па праўдзе кажучы, ужо апярэдзілі. Зрэшты, у нас ёсць свой унікальны досвед — Нясвіжская акадэмія. Адно што — добра было б скіраваць у канкрэтнае рэчышча высілкі тых спецыялістаў, якіх яна аб’ядноўвае. Чаму б, напрыклад, не ўзяцца за вырашэнне праблем канкрэтнага помніка спадчыны — таго ж Туганавіцкага парку, звязанага з імем Міцкевіча, але сёння занядбанага?..
Ганна АКСЁНАВА: — Спецыялістаў у галіне ландшафтнай архітэктуры, якія валодаюць спецыфікай правядзення работ на гісторыка-культурных каштоўнасцях, у нас і сапраўды не хапае. І таму Нясвіжская школа — гэта добрая магчымасць ліквідаваць іх нястачу. Тыя, хто яе прайшоў, прыкметна адрозніваюцца ад выпускнікоў звычайных ВНУ.
Ала СТАШКЕВІЧ: — Натуральна, перадавы досвед нам вельмі патрэбен, асабліва ў адукацыйных працэсах падрыхтоўкі рэстаўратараў ды спецыялістаў у сферы аховы спадчыны. Аднак да нас усе тыя набыткі практычна не даходзяць: вельмі мала што перакладаецца ды выдаецца. І таму як дзяржаўным, так і грамадскім арганізацыям належыць прыкласці намаганні, каб пераадолець гэтую ізаляванасць нашай інтэлектуальнай прасторы.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Тым не менш, айчынныя рэстаўратары цалкам адпавядаюць міжнародным патрабаванням, і сведчаннем таму — хаця б вердыкты міжнародных экспертаў. Многія памятаюць складаную сітуацыю пяцігадовай даўніны, калі давялося разабраць усходнюю галерэю палаца ў Нясвіжы. Тады Беларусь наведала вельмі сур’ёзная міжнародная экспертная місія на чале з Міхаэлем Пэцэтам, які некалькі кадэнцый узначальваў ICOMOS. Ён вельмі ўважліва паставіўся да пытання, скрупулёзна вывучыў усю дакументацыю — і ў выніку прыйшоў да высновы, што беларускія спецыялісты прынялі правільнае рашэнне, бо іншых варыянтаў, апрача разборкі галерэі, проста не было...
Уладзімір ГІЛЕП: — У іншых краінах — скажам, Польшчы або Германіі — дзейнасць мясцовых прадстаўніцтваў ICOMOS мае крыху адрозную ад нас спецыфіку: яны аб’ядноўваюць эліту — тэарэтыкаў і практыкаў рэстаўрацыі ды справы аховы помнікаў, якія здатныя весці дыскусіі на вузкапрафесійныя тэмы. Аднак, зважаючы на беларускія рэаліі, мы абіраем іншыя прыярытэты — перадусім, папулярызатарскую дзейнасць. Шырокай грамадскасці наша арганізацыя вядомая перадусім дзякуючы Фэсту экскурсаводаў, маштаб і запатрабаванасць якога стабільна расце з года ў год. Гэтая акцыя мае на мэце дайсці літаральна да кожнага і засведчыць, што звыклыя для нас мясціны — няхай сабе гэта будзе звычайны “спальны” мікрараён — маюць цікавую і багатую гісторыю.
Ілья СВІРЫН: — А ці шмат у нас увогуле грамадскіх арганізацый, якія працуюць на гэтай ніве?
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Калі верыць інфармацыі, атрыманай намі ў Міністэрстве юстыцыі Рэспублікі Беларусь, то сёння пытаннямі аховы спадчыны займаецца каля трох тысяч грамадскіх арганізацый рознага ўзроўню і профілю! Прынамсі, у іх статуце прысутнічае адпаведны радок…
Ілья СВІРЫН: — Тым не менш, рэальна мы бачым працу добра калі дзясятка грамадскіх арганізацый. Прычым у СМІ часам лунае думка пра тое, што ініцыятыва “знізу” — “заціскаецца”, і прабіцца праз бюракратычныя бар’еры амаль нерэальна…
Цімафей АКУДОВІЧ: — Не магу падмацаваць гэтае сцвярджэнне сваім асабістым досведам. Нам даводзіцца супрацоўнічаць з многімі органамі дзяржаўнага кіравання, і зазвычай паразуменне ўдаецца лёгка знаходзіць.
Уладзімір ГІЛЕП: — Я таксама не бачу прычын, каб наракаць на брак увагі дзяржавы да нашай арганізацыі. Прыкладам, старшыня Беларускага камітэта ICOMOS уваходзіць у Нацыянальную камісію па справах UNESCO, і літаральна на апошнім яе пасяджэнні дзве нашы прапановы былі прыняты.
І ў той самы час — маленькая, але немалаважная дэталь... Чэхія альбо Польшча не аплачваюць арэнду сваіх офісаў — гэта робяць міністэрствы культуры тых краін. Мы ж вымушаны плаціць нароўні з камерцыйнымі арганізацыямі, не атрымліваючы ніякіх паслабленняў. Натуральна, для такой некамерцыйнай арганізацыі, як наша, сумы вельмі вялікія, і таму нам даволі складана выжываць. Самым лепшым падарункам да юбілею ICOMOS магло б стаць вырашэнне гэтага набалелага для нас пытання.
Аляксандр ЯЦКО: — Падыходы дзяржавы да перадачы ў арэнду памяшканняў грамадскім арганізацыям падрабязна рэгламентаваны і замацаваны ў адпаведных прававых актах. Зацверджаны і пералік тых суб’ектаў, якім магчыма такія плошчы аддаваць бясплатна. Як вядома, шэраг культурных арганізацый — скажам, тыя ж творчыя саюзы — таксама мае згаданыя вамі праблемы. Мы ідзём ім насустрач — вядома, у рамках дзеючага заканадаўства, — прымяняючы максімальна нізкія з магчымых каэфіцыенты. Таму давайце сустрэнемся з гэтай нагоды неяк асобна і пашукаем варыянты вырашэння праблемы.
Цімафей АКУДОВІЧ: — У той самы час, я хацеў бы звярнуць увагу на наступную праблему: бракуе адкрытасці тым захадам, якія робіць дзяржава. Згадайма хаця б разборку той самай усходняй галерэі палаца ў Нясвіжы, да якога заўсёды прыкута пільная ўвага грамадскасці. Як мне падаецца, ніхто не прыклаў належных намаганняў, каб патлумачыць прынятае рашэнне шырокай аўдыторыі. І як вынік — вялікі розгалас, неразуменне, абурэнне...
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Чаму ж? Сакрэту тут ніякага не было. Праблемы, звязаныя з усходняй галерэяй, абмяркоўваліся на пасяджэннях Навукова-метадычнай рады, і спецыялісты калегіяльна шукалі падыход да іх вырашэння.
Цімафей АКУДОВІЧ: — Менавіта: спецыялісты! Пра тое, што адбываецца на пасяджэннях Рады, ведаюць толькі іх удзельнікі. Тое-сёе трапляе ў СМІ, але ж сфарміраваць з гэтых лапікаў цэласную карціну бывае няпроста. Сёння, прыкладам, не хапае інфармацыі пра тое, што робіцца ў рамках праграмы “Замкі Беларусі”.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Для прадстаўнікоў грамадскасці дзверы пасяджэнняў Рады заўсёды адкрыты. Старшыня аднаго ўсім вядомага таварыства заўсёды прысутнічае на разглядзе тых пытанняў, якія нейкім чынам закранаюць дзейнасць апошняга. Іншыя пытанні яго, на вялікі жаль, не надта, мабыць, цікавяць.
Ілья СВІРЫН: — І потым менавіта з ягоных інтэрв’ю мы і даведваемся, што ж адбывалася на тых пасяджэннях…
Цімафей АКУДОВІЧ: — Сітуацыю тут бы мог выправіць, скажам, нейкі сайт, які аператыўна і сістэмна інфармаваў бы ўсіх зацікаўленых пра падзеі ў сферы аховы спадчыны.
Аляксандр ЯЦКО: — Над мадэрнізацыяй сайта Міністэрства культуры будзем працаваць. Хачу яшчэ раз падкрэсліць: мы заўсёды адкрыты для супрацоўніцтва з грамадскімі арганізацыямі. Уласна, інструментам такога ўзаемадзеяння павінна стаць Грамадская назіральная камісія, пасяджэнне якой адбываецца акурат адначасова з нашым “круглым сталом”.
Увогуле, работа па маніторынгу стану гісторыка-культурных каштоўнасцей павінна быць планамернай і сістэматычнай, і той жа Беларускі камітэт ICOMOS дэманструе неблагія яе прыклады — скажам, сайт niekropali.by, дзе акумулюецца інфармацыя пра старыя могілкі.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Трапіць на прыём у Міністэрства культуры, каб падзяліцца сваёй задумай, можна надзвычай проста. Ды праблема, як бачым, у іншым: адной ідэі замала, каб нешта атрымалася, трэба яшчэ і рукі прыкласці.
Таму, па шчырасці, я не зусім разумею тыя прэтэнзіі, якія часам гучаць на наш адрас. Мабыць, нідзе ў свеце органы дзяржаўнага кіравання не бяруць на сябе ініцыятыву па развіцці грамадскага руху. З той простай прычыны, што штучна яго не створыш. Калі ў людзей ёсць патрэба працаваць на гэтай ніве, яны арганізоўваюцца і робяць сваю справу.
Ілья СВІРЫН: — Але ж уладныя структуры могуць выступаць ініцыятарамі тых або іншых грамадскіх ініцыятыў…
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — І такія прыклады ўжо ёсць. Унікальны алтар у знакамітым Будслаўскім касцёле знаходзіцца ў вельмі дрэнным стане, і Нацыянальная камісія па справах UNESCO робіць намаганні па прыцягненні грамадскасці да справы яго захавання. Мітрапаліт Мінска-Магілёўскі Тадэвуш Кандрусевіч выказаў вялікую зацікаўленасць у гэтай ініцыятыве.
Альбо тыя ж валанцёрскія пачыны… Мядзельскі райвыканкам запрасіў добраахвотнікаў да правядзення работ на тамтэйшым замчышчы, і яны, наколькі мне вядома, ужо пачаліся — прынамсі, на стадыі даследаванняў. Аднаўляць замак, вядома, ніхто не збіраецца, але стаіць задача знайсці спосаб экспанавання замчышча менавіта як помніка археалогіі.
Увогуле, падыход да валанцёрскага руху можа быць значна шырэйшым. Наколькі мне вядома, студэнты ў рамках навучальнага працэсу рыхтуюць вельмі якасныя дыпломныя і курсавыя работы, і шкада, што апошнія ў сваёй большасці знікаюць у нябыт. А калі гэтую творчую энергію скіроўваць у пэўнае рэчышча, яна магла б увасабляцца ў канкрэтныя аб’екты. Згадайма, што помнік Сымону Буднаму ў Нясвіжы — колішняя дыпломная работа скульптара Святланы Гарбуновай…
Анжаліка ЯНКОЎСКАЯ: — Магу тут прывесці і такі прыклад: дзякуючы фінансавай дапамозе Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі, цяпер вядуцца вельмі сур’ёзныя рамонтныя работы на Кургане Славы.
Ілья СВІРЫН: — Тым не менш, такія вялізныя комплексы, як “Хатынь” і “Курган Славы”, не могуць абысціся без пастаяннай дзяржаўнай падтрымкі…
Анжаліка ЯНКОЎСКАЯ: — Артур Гар'евіч не дасць схлусіць, абласныя ўлады заўсёды надаюць гэтым аб’ектам павышаную ўвагу. За кошт муніцыпальнага бюджэту літаральна штогод там праводзяцца тыя або іншыя рамонтныя работы. У гэты асаблівы, юбілейны, год яны, вядома, яшчэ больш інтэнсіўныя...
Артур ЗЕЛЬСКІ: — І сапраўды, падтрымка з боку Мінскага аблвыканкама вельмі адчувальная. Але я хацеў бы звярнуць увагу на такі аспект: у нас ёсць сродкі на тое, каб захоўваць мемарыял у належным стане, а вось у справе папулярызацыі тэмы, якой ён прысвечаны, нашы магчымасці, на жаль, вельмі абмежаваныя. Планавалі, да прыкладу, сёлета выпусціць кнігу, прысвечаную Хатыні ды іншым спаленым беларускім вёскам, — на жаль, не атрымалася…
Хацелі зрабіць цыкл тэлеперадач на тую самую тэму, але тэлевізійшчыкі нашу ідэю адпрэчылі… Добра, што ўдалося паразумецца з кіраўніцтвам Беларускага радыё наконт таго самага цыкла...
А менавіта гэты, выхаваўчы аспект сёння падаецца найважнейшым. Мы бачым вельмі небяспечныя зрухі ў масавай свядомасці, якія сталі асабліва яскрава назірацца акурат у юбілейны год. Прыкладам, не так даўно ў расійскім Краснаярску прайшоў конкурс кандытараў у гонар 70-годдзя Перамогі, і перамог на ім… торт у выглядзе скульптурнай кампазіцыі “Няскораны чалавек”! Патэлефанаваў аднаму з аўтараў мемарыяла "Хатынь" Юрыю Градаву — і ён таксама быў у шоку. Так, можа, той выпадак можна было б назваць элементарнай праявай этычнай глухаты, але, па-мойму, яна перарастае ўжо тут у маральнае вычварэнства. І менавіта з гэтым павінны змагацца мы ўсе: музейныя супрацоўнікі, экскурсаводы, журналісты...
Ала СТАШКЕВІЧ: — Такія месцы ўплываюць на ўспрыняцце грамадствам гэтай жахлівай вайны, як і некаторыя больш сучасныя па сваёй сутнасці праекты — напрыклад, электронны Архіў сведак вайны, які пачала ствараць Мінская гістарычная майстэрня імя Леаніда Левіна. Гэта асабліва важна, бо сёння знікае сама культура памяці. Маё пакаленне яшчэ заспела непасрэдных сведак тых падзей, а цяперашняе ўспрымае вайну перадусім праз відовішчныя кінафільмы…
Артур ЗЕЛЬСКІ: — Нядаўна на турыстычнай выстаўцы адна музейная ўстанова прапанавала арыгінальны праект — стральба з лука з танка. Чаму б не кіданне тамагаўкаў альбо атака жалезабетонных дакаў у рыцарскіх даспехах? Тут можна шмат крэатыўных задум увасобіць, і знойдуцца тыя, хто выкладзе на гэта свае грошы. Але што атрымліваецца ў выніку? Дзякуючы паўсюднай тэндэнцыі да шоу, вайна перастала ўспрымацца сучаснымі пакаленнямі як трагедыя. Тэлегледачу яна цяпер падаецца нейкай вясёлай прыгодай. А вось мемарыял “Хатынь” — гэта тое рэдкае месца, дзе дарослы чалавек можа заплакаць… Мы нагадваем пра сапраўднае, жахлівае аблічча вайны. Гэта мемарыял не толькі ў памяць пра канкрэтную спаленую вёску, але і вечны напамін пра тую трагедыю, якую перажыў у вайну наш народ…
Уладзімір ГІЛЕП: — Вельмі важна, што адкрыццё Мемарыяльнага комплексу ў Трасцянцы стане эпіцэнтрам сёлетняга юбілею Перамогі. Ён ужо ў які раз нагадае, што гэтае свята — усё ж “са слязамі на вачах”. Вайна павінна ўспрымацца нашымі сучаснікамі перадусім як трагедыя. Я маю права пра гэта казаць, бо і сам быў дзіцем вайны, успаміны пра яе ў мяне жывыя. Таму Хатынь у выглядзе торта вельмі мяне непакоіць...
Лічу, нашы рэсурсы трэба ўкладаць не ў стварэнне чарговых шоу на ваенную тэматыку, а ва ўшанаванне тых мясцін, дзе спачываюць нашыя продкі. У іх ліку — не толькі пахаванні часоў вайны, але таксама і, напрыклад, звязаныя з рэпрэсіямі. Хочацца верыць, што дачакаемся мы і пачатку працы па мемарыялізацыі таго ж урочышча Курапаты. Наша задача — ушанаваць усіх сваіх продкаў…
Аляксандр ЯЦКО: — Так, але ўсяму свой час. Мемарыял у Трасцянцы ствараўся таксама не адзін дзясятак гадоў...
Уладзімір ГІЛЕП: — Трыццаць, калі не падводзіць мая памяць.
Ганна АКСЁНАВА: — Сапраўды, стварэнне мемарыяла ў Трасцянцы распачалося вельмі даўно. Памятаю, калі я тады толькі прыйшла працаваць у “Мінскпраект", там ужо стартавалі распрацоўкі. Аднак за прамінулы час мы паспелі набыць пэўны досвед мемарыялізацыі падобных трагічных мясцін — згадайма хаця б брацкае пахаванне на Ваенных могілках у Мінску…
Аляксандр ЯЦКО: — Кожны маштабны аб’ект, які мае надзвычайнае значэнне для нацыянальнай памяці, павінен як бы “выспець”. І спяшацца тут не выпадае. Літаральна сёння на пасяджэнні Навукова-метадычнай рады мы абмяркоўвалі, у тым ліку, і праблемныя моманты, звязаныя з Курапатамі. Кожны з выступоўцаў казаў пра неабходнасць комплекснага ды асэнсаванага падыходу да гэтага надзвычай важнага для нашай памяці аб’екта. І такая работа паступова вядзецца.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Прычым, насуперак многім абвінавачванням, Міністэрства культуры не толькі прамаўляе ўзнёслыя словы, але і робіць пэўныя канкрэтныя захады. У 2004 годзе падрыхтавана ды зацверджана схема зон аховы месца пахаванняў у Курапатах, тэрыторыя помніка аформлена юрыдычна. Літаральна летась падрыхтавалі паўнавартасны праект зон аховы. Але трэба шчыра прызнацца, што пакуль мы нават да канца не можам акрэсліць тэрыторыю аб’екта: пахаванні размешчаны ў лесе, які мае ўласцівасць змяняць свае межы. Таму даследаванне працягнецца…
Ганна АКСЁНАВА: — У Трасцянцы праект ахоўных зон быў створаны ў 2007-м, тады ж акрэслілася і тэрыторыя помніка — 124 га. Але пры гэтым непасрэдна ў ходзе працы — скажам, ходзе археалагічных даследаванняў — часам выяўляюцца і некаторыя новыя дэталі. А пасля адкрыцця першых чэргаў Мемарыяльнага комплексу ў Трасцянцы праца прадоўжыцца…
Аляксандр ЯЦКО: — Што вельмі важна, яна вядзецца не толькі на дзяржаўныя сродкі, але і на ахвяраванні. Беларускае грамадства не засталося абыякавым да стварэння гэтага мемарыялу.
Ганна АКСЁНАВА: — Для збору сродкаў быў адкрыты рахунак у розных валютах, звесткі пра гэтую акцыю распаўсюджваліся ўсімі магчымымі спосабамі, улёткі з’явіліся ў грамадскім траспарце і на прадпрыемствах. Чынны ўдзел у акцыі ўзяло таксама і Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь, Міжнародны адукацыйны цэнтр імя Ёханаса Рау. У выніку ахвяраванні ішлі з розных краін. Для празрыстага кантролю за іх выкарыстаннем у Мінгарвыканкаме створана спецыяльная камісія, куды ўваходзяць прадстаўнікі розных дзяржаўных арганізацый, а таксама Царквы…
Наталля РАДЧАНКА: — Была нават выпушчана дабрачынная латарэя — выручаныя грошы паступяць на стварэнне мемарыяла.
Ілья СВІРЫН: — Найвядомыя мемарыялы, прысвечаныя падзеям мінулай вайны, безумоўна, не пазбаўлены ўвагі. Іншая справа — тыя сціплыя “пірамідкі з зорачкамі”, што раскіданы па ўсёй нашай зямлі...
Анжаліка ЯНКОЎСКАЯ: — Агулам у Мінскай вобласці — каля 1 800 мемарыяльных комплексаў. Зразумела, што ўсачыць за іх станам спецыялісты нашага ўпраўлення не могуць, але тут вядзецца вялізная праца “на месцах” — сіламі як муніцыпальных улад, так і разнапрофільных арганізацый, якія бяруць шэфства над тым або іншым помнікам.
Ігар ЧАРНЯЎСКІ: — Думаецца, і сапраўды не трэба чакаць, пакуль нехта “зверху” прыйдзе ды зробіць. Вельмі важна, каб людзі самі праяўлялі ініцыятыву і рабілі тое, што ім пад сілу. Прыкладам, у Мядзельскім раёне, ля Нарачы, ёсць помнік партызанам Вілейшчыны, і мясцовыя ўлады без чыёйсьці “падказкі” распачалі работы па ўмацаванні яго канструкцыі. А адміністрацыя Цэнтральнага раёна Гомеля штогод аднаўляе па адным помніку ваенным падзеям на сваёй тэрыторыі…
Аляксандр ЯЦКО: — Колькасць зваротаў па дазвол Міністэрства культуры на правядзенне рэканструкцыі альбо рамонту помнікаў, звязаных з падзеямі мінулай вайны, апошнім часам прыкметна павялічылася. І ўжо толькі гэта азначае, што мясцовыя органы ўлады сапраўды вядуць мэтанакіраваную працу. Асабліва тут варта адзначыць Гомельскую вобласць, дзе работы ідуць альбо ўжо былі праведзены на 35 аб’ектах.
Наталля РАДЧАНКА: — У Мінску — 180 мемарыяльных дошак, 24 помнікі і мемарыяльныя знакі, 115 воінскіх пахаванняў. Адпаведна, фронт працы вельмі вялікі.
Аляксандр ЯЦКО: — Варта нагадаць, што агулам за чатыры гады рэалізацыі Дзяржаўнай праграмы па ўвекавечванні абаронцаў Айчыны і ахвяр войнаў органамі рэспубліканскага ды мясцовага кіравання пры актыўным удзеле грамадскіх арганізацый і прыватных асоб у аўтаматызаваны банк даных “Кніга Памяці Рэспублікі Беларусь” былі ўнесены звесткі пра амаль 115 тысяч тых асоб, якія загінулі пад час Вялікай Айчыннай вайны, і яшчэ 2,5 тысячы ахвяр Першай сусветнай…
Наталля РАДЧАНКА: — Дый што тут казаць, калі нават у Мінску пастаянна знаходзяць новыя пахаваннні часоў мінулай вайны! Таму гэтая работа ніколі не спыніцца…
Фота Аліны САЎЧАНКА