Аўтары

Пытанне, што рабіць з занядбанымі ды незапатрабаванымі помнікамі спадчыны, даўно муляе мозг людзям неабыякавым. Кіраўнік адной з гаспадарак на Мёршчыне прапанаваў просты адказ — узяў ды зруйнаваў неагатычную стайню 1907 года, якая вісела ў яго на балансе. Няма стайні — няма і праблемы! І стаў героем: пра ягоны ўчынак напісана ўжо з добры тузін выданняў. Праўда, у каментарыях гэтага кіраўніка зазвычай параўноўвалі з Герастратам. Зрэшты, той акурат хацеў патрапіць у аналы гісторыі — і ў яго атрымалася…

Калі меркаваць па водгуках у СМІ, складаецца ўражанне, нібы галоўная культурная падзея мінулага тыдня — гэта скандал у Нацыянальным мастацкім музеі. Пра яго напісалі ці не ўсе буйныя Інтэрнэт-парталы. А вось пра тую выставу, якая воляй нядобрага лёсу стала пляцоўкай для сваркі, я знайшоў усяго пару публікацый. У большасці выпадкаў, у медыяпрасторы яна згадваецца менавіта ў звязку са скандалам. Ці правамерная такая оптыка? Глядзіце самі.

Парадаксальна, аднак менавіта ў цяперашні час, калі пандэмія не толькі аднавіла ўсе еўрапейскія межы, але і пераўтварыла іх у сапраўдныя “жалезныя заслоны”, у Мінску праходзіць неверагодны па сваіх маштабах замежны культурны праект. Рэтраспектыва “Шляхі нямецкага мастацтва”, якая ставіць за мэту адлюстраваць арт-працэс у Германіі апошняй паловы ХХ стагоддзя, прыбыла да нас на чатырох фурах: яе агульная вага — нешта каля 16 тон! Чатыры сотні твораў 111 мастакоў з падлогі да столі запоўнілі найбуйнешую выставачную залу сталіцы — Палац мастацтва. Дый справа, вядома, не толькі ў аб’ёмах.

На мінулым тыдні зацягнуты на многія гады працэс рэканструкцыі Старога замка ў Гродне прайшоў сімвалічную веху: на брамнай вежы ўсталявалі купал. У Сеціве яго з’яўленне выклікала бурлівую рэакцыю. Нехта падыходзіў да справы як тонкі эстэт, нехта “тапіў за аўтэнтыку”. На эпітэты некаторыя крытыкі не скупіліся: “архітэктурныя фантазіі”, “чужародны элемент”… чаго там толькі не было! Зрэшты, разносіць у шматкі рэстаўрацыйныя праекты ў нас ужо стала завядзёнкай. Нават закінутыя помнікі, якія вось-вось разваляцца, не выклікаюць столькі эмоцый. Такі вось парадокс.

Большую частку майстэрні скульптара Аляксандра ШАППО сёння займае пенапластавы трохкутнік даўжынёй амаль у чатыры метры. Зусім хутка гэтая мадэль пераўвасобіцца ў сілумінавы аб’ект “Дрэва дарог”, які будзе ўсталяваны на платформе новай станцыі метро “Вакзальная”. Ідэйны лейтматыў ейнага візуальнага рашэння лагічны і відавочны — калі вакзал, значыць шлях. Ну, а далей ужо кожны хай сам вырашае, шлях куды і ў якім сэнсе: метафарычным або пад Маладзечна на лецішча. Хуткае з’яўленне чатырох новых станцый спрычыніцца да сапраўднай інтэрвенцыі сучасных скульптур у гарадскую прастору: здаецца, так шмат у адначассе іх ніколі ў нас не з’яўлялася. Таму працягваем знаёміць з тымі творамі, якія неўзабаве ўбачаць — і, будзем спадзявацца, ацэняць — многія тысячы пасажыраў.

Гэтымі днямі ў СМІ ўжо ў каторы раз абмяркоўвалася тэма рэстытуцыі вывезеных за межы Беларусі культурных каштоўнасцяў. Нічога новага пачуць не давялося, а зробленыя ў выніку высновы былі звыкла маласуцяшальнымі. Маўляў, ніхто нам ужо цяпер нічога не аддасць... І раптам, бы першая вясновая маланка, прагрымела навіна пра вяртанне ў Беларусь некалькіх кніг з легендарнай бібліятэкі Храптовічаў. Сюжэт гэты настолькі пазітыўны, што нават апошні песіміст здатны зноў займець веру ў жыццё! Ці часта так здараецца, каб ініцыятыва сыходзіла ад таго, чыім набыткам сталі вывезенныя з нашых земляў каштоўнасці? Зрэшты, як мы зараз пераканаемся, пра пасіўнасць атрымальнікаў у дадзеным выпадку казаць ніяк не выпадае…

Да Дня незалежнасці Беларусі жыхары сталіцы і яе шматлікія госці атрымаюць каштоўны падарунак: плануецца адкрыццё першых чатырох станцый новай лініі метро. Апрача першаснай, чыста транспартнай функцыі, яны будуць мець і дадатковую — эстэтычную. Менавіта пра яе мы плануем распавесці ў цыкле артыкулаў, прысвечаных мастацкаму вобразу тых платформаў і вестыбюляў, па якіх многія з нас неўзабаве пачнуць спяшацца на працу.

Тэма археалагічнай спадчыны апошнім часам несупынна прыцягвае ўвагу СМІ — ды, на жаль, зусім не з нагоды сенсацыйных адкрыццяў. Інцыдэнт у ваколіцах Гальшанскага замка, дзе “экскаватарным метадам” былі выяўленыя (і пашкоджаныя) старыя пахаванні, літаральна праз пару тыдняў бадай паўтарыўся ў Слуцку — падчас будаўніцтва супермаркета на тэрыторыі Ніжняга замка. У абодвух выпадках умяшальніцтва грамадскасці, а затым і Інстытута гісторыі НАН Беларусі, паўплывала на ход падзей і спыніла працы. Але асадак, так бы мовіць, застаўся. Пра тое, як палепшыць стан рэчаў у галіне, пра ўвагу да якой з боку дзяржавы сведчыць хаця б прыняцце Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь у снежні 2015 года адмысловага Указа № 485, мы вырашыліі запытацца ў кампетэнтных экспертаў. Першым з іх запрасілі да гутаркі Ігара ЧАРНЯЎСКАГА. Думаецца, выбар зразумелы: археолаг, які шмат гадоў адпрацаваў начальнікам упраўлення па ахове гісторыка-культурнай спадчыны Міністэрства культуры краіны, ведае гэтую праблематыку з розных бакоў — як юрыдычнага, так і практычнага.

Гэты фільм інтрыгуе ўжо з самага першага кадра — калі на чорным экране ўсплываюць лічбы “18+”. Здаецца, у выпадку з прадукцыяй Нацыянальнай кінастудыі “Беларусьфільм” такі ўзроставы цэнз выстаўлены ўпершыню. Ды і назва стужкі — “Фальклор і жыццё” — не банальная (як спярша здаецца), а глыбакадумная: яна лішні раз нагадвае, што беззаганна зачатых сярод нас няма. Рэжысёр студыі “Летапіс” Юрый Цімафееў адважыўся даследаваць тыя аспекты народнай культуры, пра якія амаль усе чулі або здагадваліся, але нямногія казалі ўслых. Тэма, пагадзіцеся, слізкая, і раскрыць яе можна па-рознаму. Але вынік стаў для мяне прыемнай неспадзяванкай.

Пра трагедыі Другой сусветнай напісана і знята ўжо шмат. Але чым далей па часе, тым болей жудасці акупацыйнага рэжыму падаюцца нам нейкімі адстароненымі і несувымернымі нашаму досведу сюжэтамі — як быццам усё гэта адбывалася зусім не на тых вуліцах, па якіх мы ходзім. Стваральнікі дакументальнага цыкла “Хроніка Мінскага гета”, які атрымаў спецыяльную прэмію Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва, ставілі перад сабой задачу аднавіць эмацыйную вастрыню ўспрыняцця тых падзей. Пра іх распавядаецца ад імя непасрэдных сведак — прычым не толькі тых, каму пашчасціла выжыць.